Iste articlo ye en proceso de cambio enta la ortografía oficial de Biquipedia (la Ortografía de l'aragonés de l'Academia Aragonesa d'a Luenga). Puez aduyar a completar este proceso revisando l'articlo, fendo-ie los cambios ortograficos necesarios y sacando dimpués ista plantilla.
Este articlo tracta o rodeno, piedra roya d'arena. Pa atros usos d'a palabra Rodeno, veiga Rodeno (desambigación).

Rodeno ye como se diz en o sud d'a provincia de Teruel y en as comarcas churras[1] a la piedra d'arena de color roya, en especial a las piedras d'arena d'a formación Buntsandstein (Permico superior-Triasico inferior) y a lo terreno a on bi n'ha, constituindo un paisache caracteristico. Una piedra d'arena será ya roya por o menos con un 1% de hematites.[2]

Pinar de Pinus pinaster en o Paisache Protechiu de los Pinars de Rodeno d'a Sierra d'Albarracín.

Por extensión se puet aplicar o termin "rodeno" a cualsiquier material royo d'esta formación cheolochica u cualsiquier atra que li se pareixca como a formación Weald, relacionau con o toponimo Rubiuelos de Mora. O termin rodeno puet traducir o termin red sandstone d'os países anglosaxons pa referir-se a las piedras d'arena que se formoron por a erosión de diferents orochenos paleozoicos: as formacions old red sandstone d'o Devonián y new red sandstone d'o Permico equivalents a las molasas pirenencas tardiherzinicas d'o Pireneu axial. Tamién a piedra roya d'arena de l'antiga Nabatea (a on ye a ciudat de Petra), ye por extensión rodeno. Manimenos en a compleganza d'o río Martín en o norte d'a provincia de Teruel no se fa servir tradicionalment a palabra "rodeno" y dicen piedra roya a esta roca y royales a os puestos a on se troba.[3] Una formación rocosa con rodeno pueden recibir a denominación de rodenal[4].

Etimolochía editar

Seguntes Joan Coromines a palabra rodeno puet estar una variant mozarabe de roano que presenta e por imela, y se remontaría a lo gotico rauda,[1] estando un goticismo propio de l'aragonés teruelano y d'as comarcas churras antes de la suya castellanización.

O rodeno como part d'o paisache editar

Os terrenos con rodeno tienen un modelau y una vechetación diferents a los que bi ha en os materials calsinosos que predominan en o Sistema Iberico oriental.

En a Sierra d'Albarracín bi ha una zona con rodeno protechida dita Pinares de Rodeno.

O rodeno ye responsable de bel toponimo como Rodenas, Rubiales, Rubiuelos/Rubielos, La Foz de la Viella, ecetra. En as comarcas churras bi ha microtoponimos derivaus d'a palabra rodeno como El Rodenet (en Segorb), El Rodenal (en Alcudia de Beyo), El Rodeno (en Figueras, Gátova, Altura y Sonecha), El Rodano (en Beixix), y Castillo de Rodana (en Almedíxar).[1]

O rodeno en construcción editar

Si a piedra d'arena siempre s'ha feito servir como piedra picada, a color roya li da un cierto atractivo que fa que o rodeno lo faigan servir como material de construcción en a zona a on se troban os afloramientos, y dica en lugars d'a redolada ya a cierta distancia.

Se fa servir o rodeno como material de construcción en a provincia de Teruel, (destacando o Castiello de Peracens), en Las Paúls (Ribagorza), en a Sierra de Prades (a Ilesia de Prades ye d'este material), y en o Baztán.

Imáchens editar

Referencias editar

  1. 1,0 1,1 1,2 (es) Natividad Nebot Calpe: Germanismos y arabismos en el habla castellano-aragonesa. Archivo de Filología Aragonesa, XXXII-XXXIII.
  2. (es) Francisco Anguita Virella: Origen e historia de la Tierra. Editorial Rueda, 1998, p. 425.
  3. (es) Luis Miguel Bajén García, Fernando Gabarrús Alquézar: Memoria de los hombres-libro. Guía de la Cultura Popular del Río Martín. Biella Nuei Sociedad Cooperativa, 2002. pp. 61-62.
  4. (es) Emilio Escudero, María José Franchès: El Rodeno. Colección RUTASCAI por Aragón, nº 25. CAI, 2005.

Bibliografía editar