Río Garona
|
Iste articlo ye en proceso de cambio enta la ortografía oficial de Biquipedia (la Ortografía de l'aragonés de l'Academia Aragonesa d'a Luenga). Puez aduyar a completar este proceso revisando l'articlo, fendo-ie los cambios ortograficos necesarios y sacando dimpués ista plantilla. |
A Garona (en occitán Garona /gaˈɾunɔ/, en francés Garonne) ye un río d'Occitania que descurre por os estaus espanyol y francés. Os departamentos d'Alta Garona, Òlt y Garona y Tarn y Garona reciben o suyo nombre por o río Garona.
| Garona Garonne | |
|---|---|
 | |
Administración
| |
| Estaus | Espanya y Francia |
| Territorios |  Aragón Occitania
|
Cheografía
| |
| Longaria | 647 km |
| Altaria d'o naixedero | 2.810 m |
| Naixedero | Glaciar d'Aneto |
| Desembocadura | Oceano Atlantico |
Hidrolochía
| |
| Superficie d'a cuenca | 55.000 km² |
| Cabal meyano | en Bordeus 700 m³/s |
Mapa
| |
 Garona en Francia | |
Tien o suyo naixedero en o Pireneu aragonés, en a comarca de Ribagorza a on que reculle as auguas d'o glaciar d'Aneto y por un fenomeno karstico se fica por o Forau d'Aigualluts, ta dimpués amaneixer atra vegata en a Val d'Arán. Astí s'une con as aguas d'o Plan de Beret naixitas a 1.870 metros d'altaria. Dispués forma un arco en a endreza norte-ueste ta desembocar en l'Atlantico en o estuario d'a Gironda. En o suyo recorrito trescruza as ciudaz de Tolosa y Bordeus.
Tien una longaria de 647 km. A suya compleganza tien una superficie de 55.000 km², que permiten un cabal meyano en Bordeus de 700 m³/s.
Etimolochía
editarO suyo nombre antigo yera Garumna, formato por una radiz preindoeuropea gar- (piedra) y por o sufixo -onna, con significato d'augua u río; significa asinas río u torrent en terreno pedregoso.
En aragonés encara s'alza tamién iste significato d'a parola, decindo garonas a os ríos u barrancos de montanya, que a sobén gosan estar furos, con muitas penyas y piedras y que gosan baixar a garonadas.
Cheografia
editar
O río naixe en o glaciar d'Aneto en o Pireneu aragonés, por un curioso fenomeno karstico descubierto en 1931 por cheologos franceses, se fica por o Forau d'Aigualluts y reapareixe en a Val d'Arán, en o Pireneu occitán, a on que recullindo atras auguas d'o Plan de Beret forma a Garona. Fluye val entabaixo, pasa por Vielha y, ya en territorio francés, dentra en a rechión de l'Alta Garona pasando por Tolosa, a suya capital. Astí chira enta ponient y o curso se diriche enta Bordeus a on que desemboca en un amplo delta ubierto a o golfo de Bizcaya u de Gascunya.
A lo largo d'o suyo recorrito a corrient d'a Garona aumenta por a contrebución hidrica de tres afluents prencipals: o río Arièja, o río Tarn y o río Òlt. Ya amán d'a mar, en a redolada de Bordeus, as auguas d'a Garona se troban con las d'o Dordonya formando entre os dos o delta d'a Gironda que tien mas de 100 kilometros de largaria.
O curioso fenomeno d'o suyo naiximiento a piez de l'Aneto en Ribagorza (Uesca) fue descubierto por un grupo de cheologos dirichidos por o espeleologo francés Norbert Casteret. En 1931 tintó de verde as auguas que se meten por o Forau d'Aigualluts que dimpués reapareixioron en o cauz conoixito d'a Garona en a Val d'Arán.
A Garona ye un d'os pocos ríos d'o mundo que tien onda de marea (tidal bore u mascaret). Os surfers pueden remontar a onda de marea dica o lugar de Cambes, a cuasi 100 kilómetros d'a costa de l'oceano Atlantico. Tamién tien iste fenomeno o Dordonya.
Ciudaz por a on pasa
editar
- Val d'Arán : Vielha.
- Alta Garona: Sent Gaudenç, Muriel, Tolosa.
- Tarn y Garona: Los Sarrasins.
- Lot y Garona: Agen, Marmanda.
- Gironda (33) : Lengon, Bordeus, Blaia, lo Verdon de Mar.
- Charente Maritimo: Royan.
