Marea
|
Iste articlo ye escrito con as normas graficas EFA. Si quiers, puez aduyar cambiando a la grafía oficial de Biquipedia y sacando dimpués ista plantilla. |
- Este articlo ye sobre o fenomeno natural d'as mareas. Pa atros usos d'a palabra veiga Marea (desambigación).
As mareas son variacions periodicas d'o livel d'a mar por efecto de l'atracción gravitatoria d'a Luna y en menor mida d'o Sol. As mareas se notan d'una traza diferent en cada zona.
En Cheolochía y Planetolochía s'aplica tamién o termin "marea" a las deformacions periodicas que l'atracción gravitatoria d'a Luna, o Sol u qualsiquier atro cuerpo celeste causan en a litosfera u qualsiquier part solida d'a Tierra u qualsiquier atro cuerpo celeste. A planeta en o suyo conchunto se comporta como una masa fluida que ye deformada por as fuerzas exteriors.
O sistema Tierra-Luna rota con un centro de chiro que no se troba en o mesmo centro d'a Tierra encara que sí que se trobe en a Tierra. O movimiento de rotación produce una fuerza centrifuga que se compensa con l'atracción entre a Tierra y a Luna. L'atracción ye més gran en os puntos més amanaus a la Luna, a fuerza centrifuga ye més gran en os puntos oposaus a la Luna. A resultant d'as dos fuerzas ye maxima en os puntos aliniaus con o sistema Tierra-Luna, y ye una resultant adrezada enta l'exterior, por o que se produce una puyada d'o livel d'a mar (encara que con cierto desfase a causa d'a rotación). Como en un día qualsiquier zona d'a Tierra s'alinía con a Luna dos vegadas, bi habrá dos intes diarios de livel més gran ("pleamar" u "marea alta"), y dos minimos ("baixamar" u "marea baixa").
As mareas son més grans quan a Luna y o Sol son aliniaus con a Tierra, en conchunción u en oposición, porque se suman as fuerzas gravitatorias d'o Sol y a Luna. Se dicen "mareas vivas".
As mareas son menors quan a Luna y o Sol se troban en quadratura (fan un anglo recto con a Tierra en o vertice), porque se contrarrestan as dos fuerzas d'atracción. Se dicen "mareas muertas".
As mareas son quasi impercepcibles en alta mar, pero puyan a man d'a costa quan se i va acumulando en frent una masa d'augua que forma a protuberancia mareal. A forma, a mida y a fondura d'os ocians influye muito en a magnitut d'as mareas. En a mar Mediterrania as mareas tienen poca importancia en estar una mar chicota. Bi ha determinaus ríos grans como a Sena y a Garona que tamién son afectaus por as mareas. A diferencia d'as mareas mediterranias y atlanticas ya la notoron os autors clasicos, y figura en a "Grant Cronica d'Espanya", compilación historica de Chuan Ferrández d'Heredia a partir d'autors clasicos y medievals:
