Parolas d'orichen chinés en bavaro

Iste articlo ye en proceso de cambio enta la ortografía oficial de Biquipedia (la Ortografía de l'aragonés de l'Academia Aragonesa d'a Luenga). Puez aduyar a completar este proceso revisando l'articlo, fendo-ie los cambios ortograficos necesarios y sacando dimpués ista plantilla.

As palabras d'orichen chinés en bavaro son aquellas palabras presents en l'idioma bavaro provenients d'o chinés. Muitas d'istas palabras tamién se troban actualment en l'aragonés y atras luengas occidentals.

Lista

Aquí se puet veyer una lista de palabras bavaras d'orichen chinés. En a tabla apareixe amás a suya transliteración y a suya traducción enta l'aragonés.

Bavaro	Chinés	Piyin	Aragonés
Kina	Simplificau y tradicional 秦	Qín	O nombre bavaro d'o país de "China" plega a traviés d'o latín Sinay iste d'o nombre d'a dianstía Qin 秦 Qín (pronunciau a vegadas como /ʧin/).
Chop Suey	Simplificau 杂碎 Tradicional 雜碎	zásuì	O "chop suey" (pronunciau /ʧap'su·i/) ye un plato d'orichen chinés que se mincha en California dende tiempos d'os buscadors d'oro. A palabra viene d'o cantonés y significa literalment trozos mezclaus.
Chow-Chow	Simplificau y tradicional 炒炒	chǎochǎo	"Chow chow" (pronunciau /ʧau ʧau/) ye una raza de can chinés, significa literalment bien cueto, ya que ista mena de can gosaba de minchar-se. O nombre chinés d'o can ye sōngshīquǎn (simplificau 松狮犬, tradicional 鬆獅犬) que ye literalment lión inchau.
Dim Sum	Simplificau 点心 Tradicional 點心	diǎnxīn	Dím Sām ye a pronunciación cantonesa de diǎnxīn. Se tracta d'una comida tradicional d'ista rechión. Se veiga "dim sum".
Dschunkn	Simplificau y tradicional 船	chuán	A palabra chinesa ta barco se pronuncia en l'actualidat chuán (ʧuan). L'orichen d'a palabra bavara ta ista mena de barcos chineses se troba en o portugués junco u l'anglés junk y plega a traviés d'o malayo djung, a on significa literalment gran barco.
Feng Shui	Simplificau 风水 Tradicional 風水	fēngshuǐ	O significau literal d'a palabra "feng shui", antigo sistema filosofíco chinés, ye viento y augua.
Ginkgo	Simplificau 银杏 Tradicional 銀杏	yínxìng	A palabra significa literalment alberche d'archent (pronunciau en chinés yínxìng) y plega a o bavaro a traviés d'o chaponés ginkyo. Se veiga "Ginkgo biloba"
Kaolin	Simplificau 高岭 Tradicional 高嶺	Gāolǐng	A "caolinita" ye un mineral procedent de Gaoling, población chunto a Jingdezhen, d'a on prene o suyo nombre. O significau d'iste toponimo ye sierra alta, a on gāo (高) significa alto y lǐng significa sierra, grupo de monts (simplificau 岭, tradicional 嶺).
Ketchup	Simplificau y tradicional 茄汁	qiézhī	L'orichen d'ista palabra no ye guaire claro. Posiblement viene d'o cantonés 茄 (ke4) 汁 (jap1) por unión d'as palabras tomate (番茄 fānqié) y suau (汁 zhī). Ta mas información sobre ista salsa de tomate se veiga "ketchup".
Kotau	Simplificau 磕头 Tradicional 磕頭	kētóu	Dentra en a luenga bavara arredol de 1900 y ye una palabra que se prene d'un tipo de saludo chinés en que a persona s'achenulla dica trucar (kē en chinés, 磕) en a tierra con o tozuelo (tóu en chinés, simplificau 头, tradicional 頭).
Kuli	Simplificau y tradicional 苦力	kǔlì	No ye guaire claro o suyo orichen. Iste termin chinés formau por as palabras kǔ (苦, granizo) y lì ( 力, fuerza) fa referencia a una persona que leva una gran carga. Se veiga "kulí".
Kumquat	Simplificau y tradicional 柑橘	gānjú	Kumquat ye a variant cantonesa adaptada a l'anglés d'a palabra d'o chinés septentrional gānjú. Ye una variedat de narancha chicota, se veiga ta mas información "Citrus japonica".
Kungfu	Simplificau y tradicional 功夫	gōngfu	Gōngfu significa gran esfuerzo. O "kung-fu" ye una d'as artes marcials mas conoixidas de China.
Litschi	Simplificau y tradicional 荔枝	lìzhī	Ye o nombre d'a fruita d'o Litchi chinensis.
Longan	Simplificau 龙眼 Tradicional 龍眼	lóngyǎn	O nombre d'ista mena de fruita significa literalment uello de dragón y tien o suyo orichen en una ciudat y districto d'a provincia de Fujian. Se veiga "Dimocarpus longan".
Mahjong	Simplificau 麻将 Tradicional 麻將	májiàng	O "mahjong" ye un chuego de mesa muit popular en China tamién conoixiu como pardal (麻雀 máquè), debiu seguntes a leyenda a que a Confucio le feban goyo tanto o chuego como istos muixons.
Oolong-Tee	Simplificau 乌龙 Tradicional 烏龍	wūlóng	En chinés wū (simplificau 乌, tradicional 烏) ye a color negra y lóng (simplificau 龙, tradicional 龍) significa dragón. Asinas o "té oolong" ye o té d'o dragón negro.
Pu-Erh-Tee	Simplificau y tradicional 普洱茶	pǔ’ěrchá	Ye una variedat fermentada de té que viene d'a rechión de Pu'er en a provincia de Yunnan. Se veiga "té pu-erh".
Qigong	Simplificau 气功 Tradicional 氣功	qìgōng	Se puet traducir como o treballo d'a enerchía vital. Son una serie de tecnicas relacionadas con a medicina tradicional chinesa que incluyen exercicios de respiración, mente y cuerpo.
Sampan	Simplificau y tradicional 舢舨	shānbǎn	Ye una mena de chicota embarcación chinesa que cercula por os ríos.
Seide	Simplificau 丝 Tradicional 絲	sī	A palabra chinesa sī, que fa referencia a la "seda", dentra en as luengas europeas a traviés d'o griego σηρικóς (sērikós) y d'aqui a o latín seres, encara que iste no puet estar l'orichen d'a palabra bavara. Ye posible que l'orichen sía a palabra "Satin" (raso), a traviés de l'arabe "Zaitun", fendo referencia a la ciudat portuaria de Quanzhou en China.
Taifun	Simplificau 台风 Tradicional 颱風	táifēng	Un "tifón" (en cantonés "taifung") ye un viento prou cerenyo y deriva d'a palabra dàfēng (simplificau 大风, tradicional 大風) que ye literalment gran viento.
Taiji	Simplificau 太极 Tradicional 太極	tàijí	"Taiji" ye seguntes a filosofía tradicional chinesa o prencipio chenerador de todas as cosas. Significa literalment a gran polaridat y d'él salen o yin y o yang.
Taijiquan, Tai Chi Chuan u simplament Tai Chi	Simplificau 太极拳 Tradicional 太極拳	tàijíquán	O "tai chi" ye un sistema de entrenamiento que fusiona a meditación a traviés d'o movimiento y as artes marcials.
Tao	Simplificau y tradicional 道	dào	Dao significa literalment camín u metodo y ye o prencipio fundamental d'o Dào Dé Jing. Se veiga "tao".
Tää	Simplificau y tradicional 茶	chá	A pronunciación en chinés septentrional d'a palabra 茶 ye chá y ye d'aqui a on pasa a o ruso, l'arabe y o chaponés. A pronunciación té d'o dialecto de Xiamen en a provincia de Fujian ye a que prenen a mayoría de luengas europeas como o bavaro y l'aragonés ta denominar a ista bebida.
Dofu u Tofu	Simplificau y tradicional 豆腐	dòufu	Dòufu significa alto u baixo queso de fabas. Se veiga "tofu" ta mas información.
Wok	Simplificau 镬 Tradicional 鑊	huò	Viene d'o cantonés wohg (simplificau 镬, tradicional 鑊), estando una palabra propia d'ista variedat, encara que podría tener relación con o mandarín guō (simplificau 锅, tradicional 鍋). O "wok" ye una mena de sartaina chinesa.
Yang	Simplificau 阳 Tradicional 陽	yáng	O termín emplegau ta designar en o taoismo o prencipio masculín d'as cosas viene d'a denominación ta a cara sud d'un mont. Se veiga "yang".
Yin	Simplificau 阴 Tradicional 陰	yīn	O termín emplegau ta designar en o taoismo o prencipio femenín d'as cosas viene d'a denominación ta a cara norte d'un mont. Se veiga "yin".