Pai

(Reendrezau dende Padre)
Iste articlo ye en proceso de cambio enta la ortografía oficial de Biquipedia (la Ortografía de l'aragonés de l'Academia Aragonesa d'a Luenga). Puez aduyar a completar este proceso revisando l'articlo, fendo-ie los cambios ortograficos necesarios y sacando dimpués ista plantilla.

O pai (d'o latín <PATER), en aragonés medieval padre, ye o prochenitor de sexo masculino d'una criatura. L'individuo de partida, en relación a su pai, se diz que ye «fillo» u «filla» d'él.

Un pai con sus fillos (Rudolph von Arthaber y sus fillos) pintau por Friedrich von Amerling, sieglo XIX, olio sobre lienzo.

En aragonés de traza cheneral recibe o nombre de «pai», documentau amplament en dialectos que va dende l'ansotano[1] dica las variedaz ribagorzanas de Campo[2] y de Vall de Benás, pero en baixorribagorzano s'emplega pare,[3][4] y en cheso s'ha documentau a variant padrei.

Como atras denominacions de parentesco en aragonés, o posesivo que se le mete adebant ye o posesivo atono (mi, tu, su) por lo regular:[5] mi pai, tu pai, etc. y no pas o posesivo tonico cheneral de l'aragonés que, anque tamién s'emplega bella vez, ye muito menos común: o mío pai, lo tuyo payot,[6] etc. Iste fenomeno gramatical que nomás afecta a os parentescos ye bien descrito en ansotano,[1] en benasqués,[7] en baixorribagorzano,[8] en cheso y en as parlas de Sobrarbe.[6][9]

L'apelativo afectuoso en aragonés ye papá y, como atros apelativos familiars, no lieva nunca articlo definiu:

  • No sé si a papá le fará goyo.
  • Papá m'ha dito que venise.

Pai / padre editar

En o dominio lingüistico de l'aragonés i hai zonas amplas an que a parabla s'habría perdiu u s'habría deixau d'usar fa tiempos substituida por o posible castellanismo lexico «padre», como por eixemplo en os semontanos, en Viello Sobrarbe y en a Fueva,[10] an que no se guarda recordo que se decise «pai» pero manimenos existe a parabla derivada «paíno».[10] En atras zonas d'Aragón padre podría no estar un castellanismo sino la evolución local d'o latín <pater. En scripta aragonesa medieval se troba a-saber-los eixemplos de que se gosaba emplegar «padre».

Antiparte, en o que ye l'Alto Aragón, a mas a mas s'ha de contar con a importancia d'a parabla «Padre» en a liturchia catolica, factor de castellanización perén, que podría guardar bella relación con a erosión que ha padeixiu a forma «pai» en a luenga que se charra agora.

Referencias editar

  1. 1,0 1,1 BARCOS, Miguel Ánchel, El Aragonés Ansotano: estudio lingüístico de Ansó y Fago; Institución «Fernando el Católico» + Gara d'Edizions. Zaragoza, 2007. ISBN 978-84-8094-058-0
  2. MASCARAY SIN, Bienvenido, Vocabulario del habla de Campo (Ribagorza, Huesca); Prensas Universitarias de Zaragoza + Xordica Editorial. Zaragoza, 2013. ISBN 978-84-96457-87-4
  3. TURMO MUR, Vicente, Vocabulario de Graus en www.LaBullanga.com; Consultau lo 16 d'abril de 2021.
  4. ARNAL PURROY, Mª Luisa, Diccionario del habla de la Baja Ribagorza Occidental -Huesca-; Institución «Fernando el Católico» + Gara d'Edizions. Zaragoza, 2003. ISBN 84-8094-052-2
  5. NAGORE LAÍN, Francho, Gramática de la Lengua Aragonesa (5ª Ed.); Mira Editores. Zaragoza, 1989. ISBN 84-86778-16-6
  6. 6,0 6,1 LOZANO SIERRA, Chabier, Aspectos Lingüísticos de Tella. Aragonés de Sobrarbe (Huesca). p. 95; Institución «Fernando el Católico» + Prensas Universitarias de Zaragoza + Gara d'Edizions. Zaragoza, 2010. ISBN 978-84-8094-062-7
  7. SAURA RAMI, José Antonio, Elementos de fonética y morfosintaxis benasquesas. pp. 143-144; Institución «Fernando el Católico» + Gara d'Edizions. Zaragoza, 2003. ISBN 84-7820-679-5
  8. ARNAL PURROY, Mª Luisa. El habla de la Baja Ribagorza occidental; pp. 269-270. Institución «Fernando el Católico», 1998. ISBN 84-7820-402-4
  9. LOZANO SIERRA, Chabier y SALUDAS BERNAD, Ánchel Loís, Aspectos morfosintácticos del belsetán (aragonés del valle de Bielsa); pp. 39-40. Institución «Fernando el Católico» + Gara d'Edizions + Ayuntamiento de Bielsa. Zaragoza, 2005. ISBN 978-84-8094-056-5
  10. 10,0 10,1 ROMANOS, Fernando y SÁNCHEZ, Fernando. L'Aragonés de A Fueba. Bocabulario y notas gramaticals. Consello d'a Fabla Aragonesa, 1999. ISBN 36-86036-68-2.

Se veiga tamién editar

Enlaces externos editar