Chodigo-aragonés
Chodigo-aragonés Yehudit aragonit/אראגונית יהודית | ||
---|---|---|
Atras denominacions: | Chudeu-aragonés (chodigo) aragonita | |
Parlau en: | ![]() ![]() | |
Rechión: | ||
Etnia: | {{{pueblo}}} | |
Parladors: | Amortato (s. XV) | |
Posición: | {{{clasificación}}} (Ethnologue 1996) | |
Filiación chenetica: | Luengas indo-europeas |
|
Estatus oficial
| ||
Oficial en: | No oficial | |
Luenga propia de: | {{{propia}}} | |
Reconoixiu en: | {{{reconoixiu}}} | |
Regulau por: | Sin de regulación | |
Codigos
| ||
ISO 639-1 | ||
ISO 639-2 | ||
ISO 639-3 | [1] | |
SIL | ||
Localización aproximata d'o chodigo-aragonés.
|
O chodigo-aragonés ye un romance chodigo amortato que se charró en parte d'os reinos d'Aragón y Navarra dende a segunda mitat d'o sieglo VIII dica la rematanza d'o sieglo XV, en os tiempos en os que forachitoron a la mayoría de chodigos no convertitos a lo cristianismo difuera d'a peninsula Iberica.
FiliaciónEditar
Se tractaba d'un romance chodigo, per o que ye clasificato lingüisticament entre as luengas indo-europeas romanicas. As parlas chodigo-romanicas se farchaban sobre os alazetz d'una luenga romanica, a navarro-aragonesa en iste caso, prenendo caracteristicas lingüisticas hebreas dica o punto que talment se diferenciaban prou d'o romance orichinal ta considerar-sen idiomas independients, encara que ixo ye discutible. Bi ha tamién bella controversia sobre si os romances chodigos proceden u no d'un anterior chodigo-latín, encara que pareix más probable que o chodigo-aragonés -como los altros romances chodigos d'a peninsula Iberica- naixesen con posterioridat de traza independient.
L'alchamía chodigaEditar
Bi ha menos textos en alchamía chodiga que en alchamía musulmana, Manuel Alvar n'ha estudiato un que provién de Uesca. Por un tiempo os chodigos d'Aragón teneban l'arabe como luenga de cultura. Un texto de principios d'o sieglo XIV de Uesca se troba en meyo d'una alchamía hebraico-arabe:[1]
Una muestra de texto en romance aragonés d'o sieglo XV escrito por u ta chodigos ye:
[Lleal, 1995: 76].
[Lleal, 1995: 76]
HistoriaEditar
No ye claro si a fin d'o chodigo-aragonés estió por una suya converchencia con altros romances chodigos hispanicos (se veiga chodigo-espanyol) u si o suyo uso s'esmermó en favor d'os romances chodigo-hispanicos d'o sud d'a Peninsula, con un numero más gran de charradors, esparditos sobretot per tierras valencianas, murcianas y andaluzas.
Elementos aragoneses en o chodigo-espanyolEditar
O sefardí de Salonica coincidiba con o sefardí de Macedonia y Bosnia en predominar a conservación d'a F- inicial (facer, ferir), a diferencia d'o sefardí de Bulgaria, Anatolia u Rumanía.[2]
En o sefardí de Monastir (Macedonia d'o Norte) bi ha muitos casos d'epentesi antihiatica pareixitos a los de l'aragonés (cayidu, tu creyis, tu veyis, cayir, criyer y tanto en a parla sefardí de Monastir como en a de Bosnia se testimonia el veyi, ellos veyin. no necesariament son aragonesismos, tamién podrían deber-sen a una influencia leyonesa.
En o sefardí de Salonica i heban aragonesismos u palabras comuns de l'aragonés con o castellano y que en castellano no han tenito muito uso como embelecar, embabucar, bafo, mancar, axugar, meollo (con o significato de "cerebro" y relacionato con l'aragonés actual "miollo"), afalagar (con o sentito de consolar), fuir, topar. As parabras escorchar y (de)spuntar son aragonesismos propios d'o sefardí de Salonica y Sarajevo.[3]
En chodigo-espanyol no se diz conmigo, contigo y consigo, se fan servir as formas aragonesas occidentals con mí, con tí y con sí. Unatro aragonesismo pronominal propio d'o chodigo-espanyol ye o pronombre reflexivo plural sen, que tamién se troba en castellano rechional d'a val d'Ebro.
Os numerals ordinals presentan a terminación -eno: kuatreno, sinkeno, seženo, seteno, kinzeno, y a forma irregular aragonesa y italiana primo.
As formas en -igo de l'aragonés moderno (creigo, veigo, creiga y veiga) son documentatas en chodigo-espanyol chunto con as formas veyo, creyo y as formas coincidents como lo castellano moderno. En sefardí de bell puesto ye documentata (chunto con a forma castellana), a presencia d'imperfectos en -iva, en especial en a luenga escrita de Moisés Almosnino (sieglo XVI), d'orichen aragonés: kriyiva, riyiva, trayiva.
En sefardí de Bosnia, Monastir (Macedonia) y Salonica as oracions subordinatas condicionals se fan con o futuro d'indicativo en cuenta de con o futuro de subchuntivo castellano.
Tamién bi ha oracions hipotetico-comparativas a on bi ha indicativo en cuenta de subchuntivo como en castellano
ReferenciasEditar
- ↑ José Ramón Magdalena Nom de Déu: Corpus de aljamías hebraicoaragonesas. Sefarad Vol.I.
- ↑ (es) Rafael Lapesa: Historia de la lengua española. Editorial Gredos. (1981).
- ↑ (es) Aldina Quintana: Concomitancias lingüísticas entre el aragonés y el ladino (judeoespanyol). AFA nº LVII-LVIII 2001.
BibliografíaEditar
- (es) Aldina Quintana: Concomitancias lingüísticas entre el aragonés y el ladino (judeoespanyol). A.F.A 2001.
- (es) Revista de Filología Española 8.136-41 (1946)
- (es) Miguel Ángel Motis Dolader: Pervivencias aragoneses entre los sefardíes actuales. Aragón en el mundo. CAI 1988.
Variants medievals d'o navarro-aragonés | ||
---|---|---|
Aragonés medieval de l'Alto Aragón | Aragonés d'as comunidatz aragonesas | Aragonés d'as Comarcas Churras | Aragonés d'a val d'Ebro | Chodigo-aragonés | Navarro | Riochán | Scripta aragonesa (stándard) |