Puyarruego

Iste articlo ye en proceso de cambio enta la ortografía oficial de Biquipedia (la Ortografía de l'aragonés de l'Academia Aragonesa d'a Luenga). Puez aduyar a completar este proceso revisando l'articlo, fendo-ie los cambios ortograficos necesarios y sacando dimpués ista plantilla.

Ista fualla ye escrita en l'aragonés d'a valle de Puértolas.

Puyarruego
Lugar d'Aragón
Envista cheneral d'o lugar de Puyarruego. Dezaga, os tres tozals que en dicen De Puyarruego (os Lobos, a Pera y Menguasa).
Entidat  • País  • Provincia  • Comarca  • Municipio	Lugar  Aragón  Uesca Sobrarbe Puértolas
Partiu chudicial	Boltanya
Población  • Total	210 hab. (2017)
Altaria  • Meyana	673 m.
Distancia  • 7 km  • 12 km  • 130 km	enta Puértolas enta L'Aínsa enta Uesca
Codigo postal	22362
Parroquial  • Diocesi  • Arcipestrau	Balbastro-Monzón Sobrarbe-Ribagorza
Coordenadas	42°30’25’’N 0° 7’35’’E
Puyarruego Puyarruego en Aragón

Puyarruego (prenunciato [puʝa'rwɒɡɵ] (AFI), contraito [pja'rwɒɡɵ] (AFI) a menuto) ye un lugar d'o municipio de Puértolas (Uesca), en l'aria central d'a comarca de Sobrarbe. A suya población ye de 210 habitants (2017). Puyarruego ye uno d'os tres lugar d'a parte baixa d'a valle de Puértolas, en chunto con Escalona y Belsierre, y ye d'os tres éstes, la uno de mes ta ponient, bels 2 km auguas t'alto d'o río Bellós dende Escalona.

Perque se troba en o puesto que ye, o casar de Puyarruego ye pas obligato tanto cuan se puya ta Fanlo y a valle d'Anyisclo, como cuan se'n torna d'alto, d'a valle de Vio.

Toponimia

En o fogache de 1405 ordenau en as Corz de Maella s'escribe Puy Arueno (talment se confunde graficament a v por a n):

Item, Muro de Bellos e Puy Arueno qui devian pagar en cada tanda...

Cheografía

As gorgas d'o río Bellós en Puyarruego

Puyarruego se troba en alto d'un tozalet a on que s'achuntan a Yesa (o río que baixa de Buerba y a Vallivio) con o Bellós, 2 km auguas t'alto en seguindo o río d'Escalona t'arriba.

1,5 km auguas t'alto per o Bellós i tiene unas fuents famosas, en o puesto mesmo a on que remata o Congosto d'as Cambras, que en dicen A Fuent d'os Banyos. T'astí que se veniba a chent de mutos puestos de Sobrarbe pues, en deciban, tienen propiedaz curativas as auguas que se'n quitan, pus que diz que contienen gran cantidat de compuasdos cloruros.

Por alto d'a fuent d'os Banyos, a Siarra Seca (en dicen asinas porque no i hai guaire árbols) s'enfila ta Gallisué con a carretereta resiguendo-ne os lumos, por un alto que en dicen O Mesonet que parte d'un canto a cuenca d'o Bellós y per l'altro a d'a Yesa. Bellas leneras en a man que mira ta'l Bellós fan un puesto ferioso que en dicen A Cortella, a on que i hai unas bordas y un alcorz que ye un camino antigo, que permite de plegar ta a carretera d'Anyisclo si se i baixa.

D'alto d'o Mesonet se vei prou bien o lugar de Moriello de Sant Pietro en l'altro canto d'o río.

En a ripa norte d'o Bellós, o barrango d'Airés desemboca una mica per dencima d'o puande que fa a entrada d'a localidat. En o puesto a on que desemboca o dito barrango, bi ranca una pista de tiarra que puya por as leneras de Bibisué dica a Pardina d'a Barona, que fué en altros tiampos una pardina que i heba en a colladeta que i hai d'entre o Tozal d'os Lobos y o Tozal de Pera (se mire a foto) que fan parte d'os que en dicen Tozals de Puyarruego; garras chicotas d'a mesma montanya que por l'alduera de Bestuer i tiene as pundas Sestrals.

Nombre

Casa Castillo

Coneixito como Pui Arrui y Pui Arroi en a Edat Meya, o nombre yera en oríchen compuasto, levando en a segunda palabra una vocal debant d'a "R" (ixa "A" que en dicen protetica -que proteixe-) que estió rasgo costitutivo d'o primer romance aragonés y tamién d'o gascón. Altros eixemplos d'éste caracter se veyen en antroponimos d'ixes tiampos como Arramiro u Arramon, y altros toponimos como Arricla u altro que ye tamién en Sobrarbe: Camp Arretuno.

Personalidaz naixidas de Puyarruego

L'historiador, etnologo y divulgador Severino Pallaruelo, qui ha treballau a cultura tradicional pirenenca (en especial as navatas) naixió en l'anyo 1954, en Puyarruego.

Fiastas

• 19 d'abril, Fiesta menor fendo-le honors a Sant Pero.
• 15 d'agosto, Fiesta mayor fendo honor a a virchen de l'Asumpción.

Se veiga tamién

• Se veigan as imachens de Commons sobre Puyarruego.
• (an) Estatisticas de Puyarruego en AragonEsAsi.com