Chiismo

Iste articlo ye en proceso de cambio enta la ortografía oficial de Biquipedia (la Ortografía de l'aragonés de l'Academia Aragonesa d'a Luenga). Puez aduyar a completar este proceso revisando l'articlo, fendo-ie los cambios ortograficos necesarios y sacando dimpués ista plantilla.

O chiismo (en arabe šīʿa, شيعة, en persa šīʿah, شیعه) ye una d'as tres brancas principals d'o islam con lo sunnismo y lo kharichismo. Representa o 15% d'os musulmans. O chiismo ye dividito tamién en brancas, belunas de tan heterodoxas que dificilment pueden estar consideratas musulmanas.

Estatos islamicos con mas d'un 10% de población musulmana Verde: zonas sunnitas, Royo: zonas xiítas, Azul: ibadís (Omán).

A doctrina d'o chiismo s'elaboró dimpués d'a muerte d'Alí. Afirman que a voluntat d'Al·la esleyó a Alí y os suyos descendients imans (guías) d'a comunidat de creyents musulmans. Cada imam eslei entre os descendients d'Alí a lo suyo succesor a traviés d'una especie de testamento. Esto fació que amaneixesen diverchencias y a serie d'imans lechitimos se crebó fa sieglos.

As feguras mes importans d'o chiismo imanita u docenán, o mes común son o profeta Mahoma, a suya filla Fatima y os doce imans salitos d'a suya familia, dende o imam Alí ibn Abi Talib dica o imam Mehdí. O imam Mehdí desapareixió en l'anyo 878 cuan encara yera un nino. Quieren creyer que no morió y que fue amagato y ye siempre misteriosament present. Creyen que este imam un día tornará como Mahedí ("guiato por dios") pa creyar o reino d'a chusticia y pureza d'o Islam.

Os chiitas setenans u ismailistas no reconoixen que siet imans visibles, y pa ellos o seteno estió Ismail y no Musa. Os chiitas zaidís reconoixen a Zait como cinqueno imam, y no profesan o dogma d'o Islam amagato como as atras dos brancas.

O chiismo docenano ye o que se troba en o sud d'Irak, en bellas rechions d'o Liban y dende o sieglo XVI en Irán y Azerbaichán (que constituiban a Persia Safavida on o chiismo fue imposato por una dinastía reinant surchita d'a orden Safavida. O chiismo ismailita tenió un important papel entre os sieglos VIII y XIII entre os fatimís, os qarmatas d'Arabia y a secta d'os nizarís u "asesins". Huei sobrevive en a India y Pakistán, dirichitos por Aga Khan, y entre os pamirís. Os chiitas cinquenanos son encara mayoritarios en o norte d'o Yemen, antigament dominato por os zaidís.