Historia de Zaragoza

Iste articlo ye en proceso de cambio enta la ortografía oficial de Biquipedia (la Ortografía de l'aragonés de l'Academia Aragonesa d'a Luenga). Puez aduyar a completar este proceso revisando l'articlo, fendo-ie los cambios ortograficos necesarios y sacando dimpués ista plantilla.

A ciudat de Zaragoza tien mas de dos mil anyos d'historia. A población mas antiga documentata data d'o sieglo VIII u VII aC, en as ruinas d'uns lugarons d'a fin d'a Edat de Bronce. Relacionato con lo poblato ibero de Salduie u Salduba (en l'actual Chuslivol), s'establió entre os anyos 24 y o 14 aC una colonia inmune con veterans d'as guerras cantabras. Esta colonia se clamó CAESAR AUGUSTA, en honor de César Augusto. Dezaga d'una important decaita en os sieglos III y IV d'a nuestra era, a ciudat continó mantenendo con a dominación visigoda a suya influencia, estando un destacato centro bispal. A plegata d'o islam estió un nuevo periodo d'explendor en a Taifa de Saraqusta, reino independient que en a segunda metat d'o sieglo XI levó a civilización andalusí a un d'os suyos cabaltos en Filosofía y Arquitectura.

Mosaico romano d'Orfeu de Caesaraugusta.

Conquiesta cristiana

Antes de ser conquiesta Zaragoza, Gastón de Biarn habió de conquerir Moriella pa tallar o camín ta Valencia, dende a on que podeban plegar refuerzos musulmans. Zaragoza fue presa con l'aduya de cruzaus occitans y d'as maquinas de guerra que Gastón de Biarn conoixeba y heba feito servir en Tierra Santa cuan las Cruzadas.

Con a conquista d'a ciudat por Alifonso I lo Batallero en 1118, se convertió en a ciudat mes important d'o suyo estau cristiano navarro-aragonés, pero no s'integró administrativament en Aragón, y estió por muito tiempo capital d'o Reino de Zaragoza. Zaragoza teneba un barrio mozarabe, pero lo Batallero deixó lo poder en mans d'os nobles que lo heban aduyau, nombró Tenient a lo suyo amigo Gastón de Biarn y i plegoron muitos repobladors occitans (incluindo os gascons). Dimpués d'a derrota en a batalla de Fraga os almurabitz abanzoron ta l'ueste pa recuperar Zaragoza. L'emperador de Leyón y rei de Castiella Alifonso VII los aturó en Fuents d'Ebro, feito que se recordará pa cutio en o lión que bi ha en o escudo de Zaragoza.

Zaragoza en a Corona d'Aragón

A politica externa de Remiro II lo Monche y Remón Belenguer IV consiguioron que Zaragoza tornase a poder d'os reis d'Aragón, con a formula que como reis de Zaragoza yeran vasallos d'o rei de Castiella, pero como reis d'Aragón (Remón Belenguer IV prenió o títol de prencipe d'Aragón por a voda con Peronella), yeran sobirans independients, feito que duró dica a conquiesta de Cuenca, cuan lo rei de Castiella liberó de vasallache a Alifonso II lo Casto por la suya aduya.

Como una d'as ciudaz mes importants d'os territorios d'os monarcas aragoneses, estió también a seu en a que se coronaban os reis d'a Corona d'Aragón. Succesivas transformacions en a baixa Edat Meya. Lo fuero de Zaragoza s'aplicó a muitas localidaz teruelanas y de l'actual Castellón con nombre de "fuero d'Aragón".

En 1250 se concede a Zaragoza o dreito a celebrar ferias.

Zaragoza en a Edat Moderna

En o sieglo XVIII Zaragoza teneba una gran riqueza monumental y yera comparata con Florencia. En o sieglo XIX Zaragoza estió celebre por a suya resistencia a los franceses, con una desafortunata fin en os Setios de Zaragoza de 1808, con a practica destrucción d'a ciudat y a consiguient esferra demografica.

Manimenos, dende a segunda metat d'o sieglo XIX y en especial dimpués d'a guerra civil con un exodo rural que dura dica huei, Zaragoza ha continato puyando demograficament, estando actualment a cinquena ciudat d'Espanya por población.

Referencias

• Datos: Q3573189
• Multimedia: History of Zaragoza / Q3573189