Iste articlo ye en proceso de cambio enta la ortografía oficial de Biquipedia (la Ortografía de l'aragonés de l'Academia Aragonesa d'a Luenga). Puez aduyar a completar este proceso revisando l'articlo, fendo-ie los cambios ortograficos necesarios y sacando dimpués ista plantilla.
Edurne Pasaban
Edurne Pasaban, 2010.
Edurne Pasaban, 2010.
Información personal
Naixencia 1 d'agosto de 1973
Tolosa, Guipuzcua
Sitio web Pachina oficial
Esporte Alpinismo
Premios
Medalla d'oro al Merito Esportivo[1]
Títols
14 ueitomils

Edurne Pasaban Lizarribar (Tolosa, Guipuzcua, 1 d'agosto de 1973)[2] ye una alpinista basca y a primera muller en a historia en puyar a os 14 ueitomils (montanyas de mas de 8.000 metros) d'a planeta y a venteno primera persona. Remató o suyo reuto en 9 anyos, dende a suya primera puyata a un ueitomil en o Everest o 23 de mayo de 2001 dica a zaguera en o Shisha Pangma o 17 de mayo de 2010.

L'alpinista sudcoreana Oh, Eun-Sun reclamaba haber puyato antis a istas 14 tucas, encara que a la fin decidioron dar a razón a la basca.[3] Les siguen l'austriaca Gerlinde Kaltenbrunner, con 13 ueitomils (encara que toz sin d'aduya d'oxicheno) y a italiana Nives Meroi con 11, escalatos siempre con o suyo hombre, Romano Benet.

Dimpués d'isto, mantiene o suyo suenio de tornar a o Everest, o primer "ueitomil" que escaló en 2001, pero, en ista ocasión, sin d'oxicheno.[4]

L'alpinista guipuzcuana tien por un regular entre os suyos prencipals patrocinadors a o programa de Televisión Espanyola (TVE) "Al filo de lo imposible", que l'ha acompanyato en as suyas zagueras ueito puyatas.

Biografía editar

 
Everest

Ye incheniera tecnica industrial. Realizó dimpués un máster de negocios en a Escuela Superior d'Administración y Dirección de Empresas (ESADE) de Barcelona.[2] Dimpués, treballó mientres de cuatre anyos en a interpresa familiar adedicata a la construcción de maquinaria,[2] a la vegata que entrenaba en o centro Kemen de Lazkao.

En l'actualidat reside y treballa en Barcelona dando conferencias sobre superación personal en ESADE, se prepara ta obtener o títol d'entrenador personal y s'entrena de forma diaria tres o cuatre horas en o Centro d'Alto Rendimiento de Sant Cugat (Barcelona). A mas, ye propietaria d'a casa-restaurant de turismo rural Abeletxe, situata en Zizurkil (Guipuzcua).[2]

Inicios en l'alpinismo editar

 
Makalu

A suya afición por a montanya prencipió dende bien choven gracias a os suyos pais. A os 14 anyos prencipió a escalar en roca en o club de montanya de Tolosa y a moniquet se fue ficando en o mundo de l'alpinismo fendo china-chana puyatas de mayor dificultat, en os Pireneus, os Alpes (en os dos gosaba pasar as suyas vacanzas), os Andes y o Himalaya. En 1989, a os 16 anyos, viachó por primera vegata a os Alpes, a on que puyó a o Mont Blanc (4.810 metros), a o Cervino (4.478 m.) y a o Mont Rosa (4.614 m.). Con nomás 17 años arribó a la tuca d'o Vulcán Chimborazo, de 6.310 m. En 1994, con 21 anyos, atra vegata en Ecuador, a o Chimborazo le sumó o Cotopaxi (5.897 m.), o Tungurahua (5.016 m.) y o Guagua Pichincha (4.971 m.). En 1996 se tresladó enta a Cordelera Blanca de Perú y entre atras montanyas puyo a o Ishinca (5.530 m.) y l'Urús (5.495 m.).

En 1998 viachó por primera vegata a o Himalaya con o club de montanya de Tolosa y miró de conquerir o suyo primer ueitomil, o Dhaulagiri (8.167 m.), pero habió de renunciar en mancar bels 272 metros ta a tuca por a gran cantidat de nieu acumulata, tardando diez anyos (dica o 1 de mayo de 2008) en poder plegar a ista tuca.

Puyatas a ueitomils en o Himalaya editar

 
Cho Oyu
 
Lhotse

O 23 de mayo de 2001 Edurne Pasabán plega a la tuca d'o suyo primer ueitomil, o Everest (8.848 m.), con aduya d'oxicheno artificial, por a Vía d'o Collato Sud, chunto con Silvio Mondinelli, Mario Merelli, Iván Vallejo y Dawa II Sherpa.

Yera o suyo tercer intento, dimpués de desistir en dos expedicions anteriors (en 1999 y 2000), por cuestions meteorolochicas, por a Vía Mallory y sin d'oxicheno suplementario, a zaguera d'ellas ya con Mondinelli y Merelli.

Se convertiba en a tercera muller espanyola en puyar o Everest dimpués d'a leridana Araceli Segarra, qui lo consiguió en 1996 con oxicheno artificial, y a pontevedresa Chus Lago, que lo fació en 1999 sin d'oxicheno.

En octubre de 2001 miró por segunda vegata d'escalar o Dhaulagiri (8.167m) chunto con os alpinistas Carlos Soria, Pepe Garcés, Silvio Mondinelli y Mario Merelli, atra vegata sin exito. Lo facioron por a versant Norte. O pior estió cuan, tornando a mirar de fer tuca, Garcés muere en esvarar-se y cayer ta o vueito.

Dimpues encabezó en o mesmo mes un equipo que miró de rescatar os calabres de cinco montanyers bascos y navarros que heban muerto en o Pumori (en o Himalaya), misión que habioron d'albandonar debito a o gran peligro de torrocatas.

O 16 de mayo de 2002 sumó o suyo segundo ueitomil, o Makalu (8.465 m.), en fer tuca chunto a Silvio Mondinelli, Mario Merelli y Carlos Pauner. Puyando por a “Vía d'os franceses”. Mientres d'o trekking d'aproximación a o campo base heban estato interceptatos por un grupo de guerrillers maoistas, que les desichioron pagar una cantidat de diners.

Intenta sin exito l'Annapurna por a paret Sud ixa mesma temporata, en companyía de Mondinelli, Merelli, Pauner, Abele Blanc y Kristian Kuntner.

O 5 d'octubre d'ixe 2002, plega a la tuca d'o Cho Oyu (8.201 m.) chuunto a Juanito Oiarzabal, Iván Vallejo y José Ramón Aguirre Marrón. Se converte alavez en a espanyola con mas "ueitomils".

 
Gasherbrum
 
Gasherbrum I u Hidden Peak
 
K2
 
Nanga Parbat
 
Broad Peak

En 2003 logró cumplir os suyos tres obchectivos: fació tuca o 26 de mayo en o Lhotse (8.516 m.) con Vallejo y Ion Goikoetxea, o 19 de chulio plegó a o Gasherbrum II (8.035 m.) con Oiarzabal, Bereziartua y Aguirre y una semana dimpués, o 26 de chulio, a o Gasherbrum I (8.068 m., tamién conoixito como Hidden Peak), con Juanito Oiarzabal y Bereziartua. En istas dos zagueras puyatas le acompanya por primera vez un equipo d'Al filo de lo imposible.

Dende alavez programó con Oiarzabal a puyata a l'anyo siguient a o K-2 (8.611 metros), en o que gravoron un documental ta o programa "Al filo de lo imposible". Iste seteno ueitomil y venteno primero de l'alavés lo consiguioron chunto con Juan Vallejo y Mikel Zabalza o 26 de chulio de 2004 por o dito Espolón d'os Abruzzos. En o descenso a Edurne se le cheloron dos falanches d'os dos didos segundos d'os piez y a Juanito Oiarzabal d'os diez didos d'os suyos piez, que habioron d'estar amputatos en os dos casos semanas mas tardi en a Mutua d'Accidents de Zaragoza (MAZ), clinica especializada en a conchelación de miembros, a on que estioron internatos mientres de quince días.

Ye una d'as cinco mulleres -a calendata de mayo de 2010- que han puyato a o K2, chunto con a italiana Nives Meroi, a chaponesa Yuka Komatsu, a coriana Oh, Eun-Sun y a noruega Cecilie Skog, que encara vive, pues a gran mayoría d'as mullers que plegoron a ista tuca morioron en a baixata u en puyatas posteriors a atros monts, como a gran escaladora polaca Wanda Rutkiewicz.

Marchó atra vegata ento o Himalaya y o 20 de chulio de 2005 escaló o Nanga Parbat (8.125 m.), en companyía de Josu Bereziartu, Marianne Chapuisat, Ester Sabadell y Iván Vallejo. A ideya orichinal d'a expedición yera intentar dimpués o Broad Peak, pero a dureza d'a expedición a o Nanga y l'anuncio de malas condicions climatolochicas les facioron desistir d'o suyo segundo obchectivo. En tornar a casa cayó en una depresión mientres d'un anyo y meyo que cuasi le fa albandonar o suyo intento d'estar a primera muller en puyar a os 14 ueitomils.

Dimpués de recuperar-se, o 12 de chulio de 2007 consiguió o suyo nueno ueitomil en rematar a puyata a o Broad Peak (8.047 m.), encara que falló en o suyo intento de puyar a o Shisha Pangma (8.046 m.).

L'1 de mayo de 2008 plegó a la tuca d'o Dhaulagiri (8.167 m.) y o 5 d'octubre de 2008 a la tuca d'o Manaslu (8.156 m.), chunto con Alex Txikon, Asier Izaguirre, Mikel Zabalza, Ester Sabadell (que tenió conchelacions en cuantos didos), Ferrán Latorre, Juanjo Garra y os xerpas Muktu, habitual en as expedicions de Pasaban dende 1998, y Pemba. Dimpués de fer tuca en o Manaslu, sumaba o suyo decenoprimer ueitomil d'os catorce existents, igualando los que teneban alavez l'austriaca Gerlinde Kaltenbrunner y a italiana Nives Meroi.

Dimpués de rematar a puyata se le presentó a oportunidat de puyar a p Shisha Pangma (8.046 m., en China), sin conseguir-lo, debito atra vegata a la climatolochía adversa, lo que podría haber estato o suyo decenosegundo ueitomil. Ista vegata Edurne Pasaban y o suyo equipo quereban puyar-lo por a versant sud (a rota britanica), dimpués d'os dos fracasos d'anyos anteriors por a versant norte.

En zaguerías de marzo de 2009 Edurne Pasabán marchó enta Nepal chunto con os suyos companyers d'expedición con l'obchectivo d'escalar o Kangchenjunga, o primero d'os tres "ueitomils" que le mancaban. Le acompanyoron en a puyata Juanito Oiarzabal, Ferrán Latorre, Alex Txikon, Asier Izaguirre, Jorge Egocheaga, Pasang Sherpa y Zangmu Sherpa. Pasabán tenió una traqueobronquitis, lo que fació que empioró as suyas capacidaz dica que plegó l'agotamiento o segundo día d'a baixata.[5] Latorre ye o primero en fer tuca, arredol d'as 14:45 d'o 18 de mayo, Oiarzabal, Pasabán, Izaguirre y Pasang lo facioron dos horas dimpués, a una hora considerata masiau tardana ta asegurar-se una baixata sin problemas. Txikon s'heba tornato en comprebar que se les fería de nueiz en a baixata,[6] y Egocheaga había tenido que descender el día anterior al campo base al padecer bronquitis, cuando ya se encontraba en el campo-4 (a 7.700 metros de altitud). Edurne Pasabán se convirtió asinas en a cuatrena muller en plegar a la cima, dimpués de l'anglesa Ginette Harrison (en 1998), l'austriaca Gerlinde Kaltenbrunner (en 2006) y a sudcoriana Oh, Eun-Sun (7 de mayo de 2009), que sumaba con iste o suyo deceno "ueitomil", encara que beluns son en descusión.[7] No existe constancia de que lo lograra a famosa alpinista polaca Wanda Rutkiewicz, desapareixita en 1992 cuan intentaba a puyata por a cara sudueste d'iste perigloso mont, d'a que no han tornato 40 d'os montanyers que intentoron a suya ascensión, a mayoría por causa d'os muit frecuents lurtes. Dimpués de fer tuca durmioron en o campo-4, dimpués de mas de 24 horas d'esfuerzo. A o día siguient, cuan continaban a baixata, Edurne Pasabán, agotata, sintió que as fuerzas l'albandonaban y reconoixe que gosó pensar en reblar.[8] Logró rematar a baixata gracias a o esfuerzo d'os suyos companyers y a l'oxicheno proporcionato por Oriol Riba,[9] miembro d'atra expedición. En dita baixata tanto ella como Alex Txikon tenioron conchelacions, que obligoron a o suyo internamiento en a clínica MAZ[10] y d'as que se recuperoron satisfactoriament.[11]

Con a tuca d'o Kangchenjunga Pasaban se convirtió en a primera muller en puyar 12 "ueitomils". Tres días antis heba puyato a ista montanya Oh Eun-sun, que alavez sumaba 10 "ueitomils". Gerlinde Kaltenbrunner igualó dos días dimpués a Pasabán en fer tuca en o Lhotse. Nives Meroi, que miraba tamién de plegar a la tuca en o Kangchenjunga y sumar o suyo decenosegundo ueitomil, habió de renunciar en tener suyo hombre, Romano Benet, con qui siempre escala, grieus problemas fisicos. Veyendo a suya desavantalla y as pocas asperanzas de pronta recuperación d'o suyo marito, declaró en o verano de 2009 que no continaría mirando de convertir-se en a primera muller en puyar os catorce ueitomils.[12]

En agüerro de 2009 Pasabán, chunto con Ferrán Latorre, Alex Txikon, Asier Izaguirre, Pasang Sherpa y Zangmu Sherpa,[13] intentó por cuatrena vegata a puyata a o Shisha Pangma (8.046 m), sin exito, debito a las malas condicions meteorolochicas.[14] A decisión d'albandonar o intento coincidió con a muerte de Roberto Piantoni, miembro d'una expedición italiana con la que heban compartito o campo base. Os miembros d'a expedición de Pasabán s'unioron a os companyeros de Piantoni en a faina de recuperar o suyo cuerpo.[15]

O 17 d'abril de 2010, arredol d'as 10:30 hora espanyola (3,45 horas mas en Nepal), plegó a la tuca de l'Annapurna (8.091 m.), chunto con Asier Izaguirre, Alex Txikon, Joao Garcia y Nacho Orviz.[16] A tuca de l'Annapurna, que Edurne ya heba intentato con anterioridat en mayo de 2007, estió o suyo decenotercer ueitomil.

O 17 de mayo de 2010 puyó, en lo que yera o cinqueno intento d'Edurne, a o Shisha Pangma, rematando asinas os 14 ueitomils.[17] Plegó a la tuca con os suyos companyers d'expedición Asier Izaguirre, Alex Txicon y Nacho Orviz, tres miembros d'una expedición italiana (Mario Panzeri, Michele Compagnioni y Alberto Magliano), y cuantos miembros d'atras dos expedicions, espanyola y chaponesa, respectivament.[18]

Os 14 ueitomils puyatos editar

Ueitomils por orden cronolochico editar

 
Dhaulagiri
 
Manaslu
 
Kangchenjunga
  1. Everest (8.848 m.), China/Nepal, 23 de mayo de 2001
  2. Makalu (8.465 m.), China/Nepal, 16 de mayo de 2002
  3. Cho Oyu (8.201 m.), China/Nepal, 5 d'octubre de 2002
  4. Lhotse (8.516 m.), China/Nepal, 26 de mayo de 2003
  5. Gasherbrum II (8.035 m.), China/Pakistán, 19 de chulio de 2003
  6. Gasherbrum I (8.068 m.), China/Pakistán, 26 de chulio de 2003
  7. K2 (8.611 m.), China/Pakistán, 26 de chulio de 2004
  8. Nanga Parbat (8.125 m.), Pakistán, 20 de chulio de 2005
  9. Broad Peak (8.047 m.), China/Pakistán, 12 de chulio de 2007
  10. Dhaulagiri (8.167 m.), Nepal, 1 de mayo de 2008
  11. Manaslu (8.156 m.), Nepal, 5 d'octubre de 2008[19]
  12. Kangchenjunga (8.598 m.), India/Nepal, 18 de mayo de 2009
  13. Annapurna (8.091 m.), Nepal, 17 d'abril de 2010
  14. Shisha Pangma (8.027 m.), Tibet, 17 de mayo de 2010

Ueitomils por anyos editar

 
Shisha Pangma

A cursa por estar a primera muller en puyar a os 14 ueitomils editar

Logros y premios editar

Se veiga tamién editar

Vinclos externos editar

Referencias editar

  1. Pasaban recibe la medalla de oro al mérito deportivo de manos de Zapatero.
  2. 2,0 2,1 2,2 2,3 Datos biograficos en a web d'Edurne Pasaban
  3. La primera es Edurne
  4. 4,0 4,1 As, mayo de 2010, Pasabán recibirá medalla Mérito Deportivo tras escalar los catorce ochomiles
  5. [1] Noticia d'EFE en El País, recontando as condicions d'a puyata y a baixata
  6. (es) ¡¡¡Edurne Pasaban hace cumbre en el Kangchenjunga!!!» - Basabide - Blogs. El Correo Digital
  7. 7,0 7,1 (en) [2] pachina d'a web mounteverest con comentario sobre as tucas d'Oh en descusión
  8. [3] Noticia en o Diario Basco sobre a baixata d'o Kangchenjunga
  9. [4] Noticia sobre a baixata d'o "Kang" y l'aduya de Riva
  10. [5] pachina web d'o hespital MAZ de Zaragoza con información sobre Edurne Pasabán
  11. [6] Entrevista a Edurne Pasabán apareixita en Europa Press o 3 de chunio de 2009
  12. (en) Entrevista con Nives Meroi o 17/ago/2009 [7]
  13. (en) información en MountEverest sobre os companers de Pasaban y as fainas de recuperación d'o cuerpo de Piantoni
  14. Breu noticia d'o intento de Pasabán a o Shisha en 2009 en Desnivel
  15. (en) Noticia en MountEverest sobre a repatriación d'o cuerpo de Piantoni
  16. Pasaban corona el Annapurna
  17. Noticia d'a puyata a o Shisa Pangma en El Correo
  18. Noticia en ExplorerWeb
  19. [8] Noticia en El País
  20. [9] noticia d'a puyata a o "Kang" en Desnivel
  21. Orden citato seguntes de:Oh Eun-sun, revisión d'o 4 d'agosto de 2009, 08:06 UTC.