Diocesi de Tortosa

Iste articlo ye en proceso de cambio enta la ortografía oficial de Biquipedia (la Ortografía de l'aragonés de l'Academia Aragonesa d'a Luenga). Puez aduyar a completar este proceso revisando l'articlo, fendo-ie los cambios ortograficos necesarios y sacando dimpués ista plantilla.

A Diocesi de Tortosa ye una diocesi que s'estendilla por municipios d'o sud de Catalunya y d'o nord del País Valenciano.

Diocesi de Tortosa Diœcesis Dertosensis
Diocesi de Catalunya y o País Valenciano
Entidat  • Provincia	Diocesi Tarragona
Capital	Tortosa
Superficie  • Total	6 450 km²
Población  • Total (2007)	279 312 hab.
Bispe	Enrique Benavent Vidal
Seu bispal	Seu de Santa María
Fundación	Sieglo IV
Extensión actual d'a diocesi de Tortosa

O Palacio bispal de Tortosa y a Seu, dende l'Ebro.

Perteneixe a la provincia eclesiastica de Tarragona, baixo o patronato de l'arcebispato de Tarragona.

Extensión actual

Actualment hi perteneixen de tot as comarcas d'o Baixo Ebro, o Baixo Mayestrato, o Montsià, a Ribera d'Ebro, os Puertos de Moriella y a Tierra Alta, y tamién parz d'as comarcas de l'Alto Mayestrato (Catín y Térich), d'o Baixo Campo (Colldejou, Pratdip y Vandellòs i l'Hospitalet de l'Infant) y d'o Priorato (la Bisbal de Montsant, Cabassers, Capçanes, la Figuera, els Guiamets, el Lloar, Marçà, Margalef, El Masroig, el Molar y la Vilella Baixa).

División territorial d'a diocesi

• 
  Zonas
• 
  Arciprestatos
• 
  Municipios

Segregacions d'a diocesi de Tortosa

O conte Remón Berenguer IV de Barcelona donó lo priorato d'Alquezra a lo bispe de Tortosa debant a protesta d'os bispes de Uesca y Chaca. O 13 de chunio de 1242 l'arcebispe de Tarragona ordenó que este priorato fuese tornato a la diocesi de Uesca.

O 13 d'abril de 1209 o rei Pero II d'Aragón entregó as localidaz de Ledón y Arens de Ledón a lo bispe de Tortosa Gombal de Santa Oliva pa que las poblase. Antonio Ubieto Arteta creye que esta donación s'ha d'entender en relación con o pleito por o priorato d'Alquezar. O 13 de chunio de 1210 o bispe Remón de Castrocol de Zaragoza pactó con o bispe Gombal de Tortosa as mugas entre as dos diocesis. As localidaz de Calaceit, Ledón, Arens de Ledón y Algars quedoron en a diocesi de Tortosa dica lo concordato de 1953.

Cuan a dictadura franquista o territorio d'a diocesi historica de Tortosa fue redueito con a excusa de prebar d'adaptar as diocesis a las mugas provincials civils.

• O 2 de setiembre de 1955, fue publicato o Decreto d'a Sagrata Congregación Consistorial Cesaraugustanae et aliarum -Zaragoza y atras-. D'esta traza en l'anyo 1956, con a perduga d'Arens de Ledón, Calaceit, Cretas y Ledón en o Matarranya, a diocesi de Tortosa dixó d'estar present en Aragón. Bechín, que yera un enclau d'a diocesi de Teruel, fue adhibito a la diocesi de Tortosa en 1956 (encara que lo'n quitoron en l'anyo 1960). Por atra part Zaragoza perdeba a localidat lingüisticament castellanoparlant y antigament aragonesoparlant d'Olocau del Rei (Castellón), y Tortosa cedeba Maials a lo bispato de Leida.
• Dimpués o Decreto d'a Sagrada Congregación Consistorial De mutatione finium Dioecesium Valentinae-Segorbicensis-Dertotensis, de 31 de mayo de 1960, desmembraba d'o territorio d'a Diocesi de Tortosa as parroquias d'os Arciprestatos de Nules, Villa-reyal, Castellón de la Plana, Lucena y Albocázar (de fueras de Catín y Tírich) y las adhibiba a lo bispato de Segorb-Castellón chunto con Bechín.

Curiosidaz

As muga historica entre a diocesi de Tortosa y a diocesi y dimpués archidiocesi de Zaragoza estió chunto con l'orichen mayoritario d'os repobladors un d'os factors que influyoron en a muga lingüistica local entre l'aragonés y o catalán y dimpués entre o castellano y o catalán.

Por eixemplo Olocau del Rei ye castellanoparlant actualment por haber perteneixito a la diocesi de Zaragoza, a diferencia d'os atros lugars d'a comarca de los Puertos de Moriella, que siempre han estato d'a diocesi de Tortosa y son catalanoparlants.

D'igual traza son catalanoparlants os lugars y casals de Vistabella, Figueruelas, La Foia, L'Alcora y Araia (d'a Tenencia d'Alcalatén), Ribesalbes, Onda, Artesa, Talas, Zuera, Chinquer, Veyo, Ain, Eslida, Fondeguilla y Val d'Uixón (en a Plana Baixa y a Sierra d'Espadán) y son castellanoparlants churros Villafermosa, Cedramán, Zucaina, Castiello de Villamalefa, Ludient, Archelita, Vallat, Fanzara (que muga con o termin municipal de Ribesalbes), Ayódar, Villamalur (que muga con o termin municipal de Zuera), L'Alcudia de Veyo (a lo canto d'Aín y de Veyo, que ye una entidat menor de L'Alcudia de Veyo y catalanoparlant), en l'Alto Millars.

Tamién extensión historica orichinal d'a diocesi de Tortosa presenta un gran pareixito con a distribución d'o subdialecto tortosín. Os cuatre lugars d'o Matarranya que dica 1956 perteneixioron a la diocesi de Tortosa tienen una forma imperativa negativa diferent a los atros lugars d'ixa comarca (no parlesseu en cuenta de no parleu).

Artur Quintana comenta en a suya tesi doctoral sobre a parla de La Codonyera que belunas d'as isoglosas lexicas en o Baixo Aragón catalanoparlant dependen en part d'haber perteneixito a una diocesi u otra:

• Localidaz d'o Matarranya como Calaceit que historicament yeran d'a Diocesi de Tortosa conservan bisbe y localidaz d'o Mezquín-Guadalop la sustituiyen por o castellanismo Obispo, como muitas localidaz d'o Matarranya.
• En os lugars de Calaceit, Cretas, Arens de Ledón y Ledón (y en atros lugars on no fació a enquesta) se diz capellà, a diferencia d'atros lugars d'o Baixo Aragón que siempre han estado d'a diocesi de Zaragoza se diz vicari/viqueri/viquiari en a part sud u retó en a part norte (como l'aragonés rector, que se pronuncia /retor/).
• En a part de l'este d'o Matarranya dicen trona mientres que en a part de l'ueste d'o Matarranya y en o Mezquín-Guadalop dicen pedricadora/predicadora (como en aragonés "predicadera").

Bibliografía

• Emili Casanova: La fontera lingüística castellano-catalana en el País Valenciano. Revista de Filología Románica Vol 18, (2001) 213-260. [1]
• Artur Quintana: El parlar de la Codonyera. Resultats d'unes enquestes. Universidat de Barcelona, 1974.

• Datos: Q571802
• Multimedia: Roman Catholic Diocese of Tortosa / Q571802