Colombia

País d'America d'o Sud
Iste articlo ye en proceso de cambio enta la ortografía oficial de Biquipedia (la Ortografía de l'aragonés de l'Academia Aragonesa d'a Luenga). Puez aduyar a completar este proceso revisando l'articlo, fendo-ie los cambios ortograficos necesarios y sacando dimpués ista plantilla.

A Republica de Colombia se troba a lo nordueste d'America d'o Sud, con costas en l'Oceano Atlantico y l'Oceano Pacifico. Conta debez con churisdicción sobre un tramo d'o río Amazonas en o clamato trapecio amazonico, per o que tamién li dicen a Patria de tres mars.

Republica de Colombia
República de Colombia
Bandera de Colombia Escudo de Colombia
(En detalle) (En detalle)
Lema nacional: Lema: Libertad y Orden
(Espanyol; "Libertat e Orden")
Himno nacional: Himno Nacional de Colombia
Situación de Colombia
Situación de Colombia
Capital
 • Población
Bogotá
7.901.653 (2022)
Mayor ciudat Bogotá
Idiomas oficials Espanyol
Forma de gubierno Republica presidencialista
Gustavo Petro
Francia Márquez
Independencia
Declarata
Reconoixita
d'Espanya
20 de chulio de 1810
19 d'agosto de 1819
Superficie
 • Total
 • % augua
Mugas
Posición 26º
1.141.748 km²
8,8%
6.004 km
Población
 • Total (2022)
 • Densidat
Posición 28º
51.609.474
38 hab/km²
PIB (PPA)
 • Total (2008)
 • PIB per capita
Posición 27º
US$ 395.663 millons
US$ 8,884
Moneda Peso
Chentilicio Colombiano/a[1]
Zona horaria UTC-5
Dominio d'Internet .co
Codigo telefonico ++57
Prefixo radiofonico HJA-HKZ, 5JA-5KZ
Codigo ISO 170 / COL / CO
Miembro de: ONU, OEA, CAN, Mercosur1, CSN, ALADI, SELA
1Asociato

Colombia amuga per l'este con Venezuela, per o sudeste con Brasil, per o sud con Perú y Ecuador, y per l'ueste con Panamá.

Etimolochía d'o nombre editar

O nombre de Colombia ye derivato d'o de Cristofo Colombo, en latín Christophorus Columbus.

Historia editar

Ta más detalles, veyer l'articlo Historia de Colombiaveyer os articlos [[{{{2}}}]] y [[{{{3}}}]]veyer os articlos [[{{{4}}}]], [[{{{5}}}]] y [[{{{6}}}]]veyer os articlos [[{{{7}}}]], [[{{{8}}}]], [[{{{9}}}]] y [[{{{10}}}]].

Politica editar

Ta más detalles, veyer l'articlo Politica de Colombiaveyer os articlos [[{{{2}}}]] y [[{{{3}}}]]veyer os articlos [[{{{4}}}]], [[{{{5}}}]] y [[{{{6}}}]]veyer os articlos [[{{{7}}}]], [[{{{8}}}]], [[{{{9}}}]] y [[{{{10}}}]].

Colombia ye un Estato Social de Dreito, una republica an o poder executivo domina la estructura de gubierno. O president, esleito con o vicepresident per medio de votación popular ta un periodo de cuatre anyos, exerce debez como capecero d'o Estato y d'o Gubierno.

O Parlamento bicameral de Colombia ye o Congreso y ye composato per o Senado (102 cadieras en cercunscripción nacional) y a Cámara de Representantes (166 cadieras con cercunscripción rechional proporcional a la población de cada departamento y o districto capital. Cinco d'ixas cadieras perteneixen a sectors minoritarios, como los indichenas, os afrocolombianos, y os colombianos en tierras foranas). Os miembros d'as dos cambras son esleitos per medio de votación popular ta cumplir un periodo de cuatre anyos.

O sistema chudicial colombiano ha experimentato reformas significativas en os anyos 1990. Existe a Corte Constitucional (encargata de veilar per o respeto ta la Constitución), a Corte Suprema de Justicia (zaguer instancia ta afers civils y penals), y o Consejo de Estado (maximo tribunal contencioso administrativo).

Organización politico-administrativa editar

A Republica de Colombia ye dividida politicament y administrativa en 32 departamentos y 1 districto capital (que pende administrativament d'o departamento de Cundinamarca).

# Departamento Capital Superficie Población Mapa
 
1 Amazonas Leticia 109,665 km² 80,360
2 Antioquia Medellín 63,612 km² 5,750,478
3 Arauca Arauca 23,818 km² 282,302
4 Atlántico Barranquilla 3,388 km² 2,365,663
5 Bolívar Cartagena 25,978 km² 2,229,967
6 Boyacá Tunja 23,189 km² 1,411,239
7 Caldas Manizales 7,888 km² 1,170,187
8 Caquetá Florencia 88,965 km² 463,333
9 Casanare Yopal 44,640 km² 325,713
10 Cauca Popayán 29,308 km² 1,363,054
11 Cesar Valledupar 22,905 km² 1,050,303
12 Chocó Quibdó 46,530 km² 413,173
13 Córdoba Montería 25,020 km² 1,392,905
14 Cundinamarca Bogotá 24,210 km² 9,467,562
15 Guainía Puerto Inírida 72,238 km² 43,314
16 Guaviare San José del Guaviare 53,460 km² 133,236
17 Huila Neiva 19,890 km² 994,218
18 La Guajira Riohacha 20,848 km² 524,619
19 Magdalena Santa Marta 23,188 km² 1,403,318
20 Meta Villavicencio 85,635 km² 771,089
21 Nariño Pasto 33,268 km² 1,775,139
22 Norte de Santander Cúcuta 21,658 km² 1,493,932
23 Putumayo Mocoa 24,885 km² 378,483
24 Quindío Armenia 1,845 km² 613,375
25 Risaralda Pereira 4,140 km² 1,024,362
26 San Andres y Providencia San Andrés 52 km² 83,491
27 Santander Bucaramanga 30,537 km² 2,085,084
28 Sucre Sincelejo 10,917 km² 868,648
29 Tolima Ibagué 23,562 km² 1,312,972
30 Valle del Cauca Cali 22,140 km² 4,524,678
31 Vaupés Mitú 54,135 km² 33,152
32 Vichada Puerto Carreño 100,242 km² 97,276
Districto Superficie Población
Bogotá, Districto Capital 1,587 km² 7,117,984

Rechions cheograficas naturals y culturals de Colombia editar

 
Mapa d'as rechions naturals/culturals de Colombia.

Os departamentos colombianos se troban agrupatos en as siguients rechions cheograficas naturals y culturals:

A rechión andina ye a que concentra la mayoría d'a población colombiana, y s'estalla devez en: Rechión Cundiboyacense, Rechión Paisa, Rechión Santandereana y Rechión d'o Tolima Grande.

Cheografía editar

Ta más detalles, veyer l'articlo Cheografía de Colombiaveyer os articlos [[{{{2}}}]] y [[{{{3}}}]]veyer os articlos [[{{{4}}}]], [[{{{5}}}]] y [[{{{6}}}]]veyer os articlos [[{{{7}}}]], [[{{{8}}}]], [[{{{9}}}]] y [[{{{10}}}]].

Os Andes mandan a metat occidental de Colombia, y se trestallan en tres grans sarrallons: l'Occidental, o Central y l'Oriental. D'entre os sarrallons, os ríos Magdalena y Cauca fluyen enta las planas baixas a lo largo d'a costa caribenya. En os cobaltos d'os sarrallons se troban volcans, belluns encara activos de cabo cuan. O punto mas alto ye o Pico Cristóbal Colón, en a Sierra Nevada de Santa Marta, con una altaria de 5.775 metros per sobre o livel d'a mar.

A francha oriental se caracteriza per tierras planas y baixas, a ormino con una arborización bien preta y muitos ríos, como lo Putumayo, o Yapura, o Meta y o Guaviare, que fluyen ta l'Orinoco u l'Amazonas. Colombia tamién conta con bellas islas chiquetas en os ocians Atlantico y Pacifico.

O clima local ye calient per tot en as dos costas y en as planas orientals, mientres que as sarras y as tierras altas pueden estar muito mas fridas.

Diez ciudaz mas importants editar

As diez ciudaz mas importants son:

Puesto
Ciudat
Población
(2019)
1. Bogotá 9.886.678
2. Medellín 3.952.494
3. Cali 3.151.710
4. Barranquilla 2.123.081
5. Cartagena 1.382.015
6. Bucaramanga 1.160.243
7. Cúcuta 892.732
8. Pereira 717.914
9. Santa Marta 716.569
10. Villavicencio 641.634
11. Ibagué 638.494
12. Valledupar 594.677

Economía editar

Ta más detalles, veyer l'articlo Economía de Colombiaveyer os articlos [[{{{2}}}]] y [[{{{3}}}]]veyer os articlos [[{{{4}}}]], [[{{{5}}}]] y [[{{{6}}}]]veyer os articlos [[{{{7}}}]], [[{{{8}}}]], [[{{{9}}}]] y [[{{{10}}}]].

O Producto Interior Bruto (PIB) de Colombia ta l'anyo 2006 estió alto u baixo de 371 billons de pesos ($371.653.000.000.000,00), uns 190 mil millons de dólars (USD 190.900.000.000,oo). A distribución per actividat economica estió: 13,9% agricultura, 30,3% industria y 55,8% servicios.

Ta 1999, a economía de Colombia rechistró lo suyo primer creiximiento negativo dende os anyos 1930, crebando un record de creiximiento sostenito superior a lo d'atras economías d'a rechión.

O gubierno (2002-2006) concaraba retos economicos, como reformar o sistema de pensions y achiquir o index de desemplego.

Colombia perteneix a la Comunidat Andina de Nacions y a lo G-3.

Demografía editar

Ta más detalles, veyer l'articlo Demografía de Colombiaveyer os articlos [[{{{2}}}]] y [[{{{3}}}]]veyer os articlos [[{{{4}}}]], [[{{{5}}}]] y [[{{{6}}}]]veyer os articlos [[{{{7}}}]], [[{{{8}}}]], [[{{{9}}}]] y [[{{{10}}}]].

A diversidat etnica en Colombia ye resultato d'a mezcla d'amerindios indichenas, colonos espanyols y esclavos africanos, dando una población que abraca mestizos (48%), blancos (30%), mulatos (14%), negros (4%) y a los zambos u negro-amerindios (3%). Con tot, as proporcions d'os diferents grupos etnicos varían prou seguntes a rechión. Hue, nomás que un 1% d'os colombianos puet identificar-se como amerindio si se prene como base a luenga. Existe tamién una minoría d'inmigranis arabes, chodigos, chinos, de países europeus como Italia, Reino Uniu u Alemanya, d'os Estaus Unius y d'atros países latinoamericanos (Ecuador, Archentina, Chile y as Antillas, especialment).

Colombia ye o tercer estato mas poblato de l'America latina, dimpués de Brasil y Mexico. A población urbana creixió dica un 74% ta 1994. Trenta ciudaz contan con mas de 100.000 habitants. Os nueu departamentos d'as tierras planas de l'Orient (54% d'a superficie total) tienen menos d'o 3% d'a población y una densidat de población de menos d'una persona per kilometro cuadrato.

Relichión editar

A relichión que predomina en Colombia ye a catolica (82%), anque parti d'a población no la practica. L'atro 18% perteneix a d'atras confesions relichiosas, totas ellas minoritarias: protestants (y sectas d'orichen protestant), sectas d'orichen budista y taoísta, musulmans, chodigos, relichions naturals, etc.

Cultura editar

Ta más detalles, veyer l'articlo Cultura de Colombiaveyer os articlos [[{{{2}}}]] y [[{{{3}}}]]veyer os articlos [[{{{4}}}]], [[{{{5}}}]] y [[{{{6}}}]]veyer os articlos [[{{{7}}}]], [[{{{8}}}]], [[{{{9}}}]] y [[{{{10}}}]].

Luengas de Colombia editar

Ta más detalles, veyer l'articlo Luengas de Colombiaveyer os articlos [[{{{2}}}]] y [[{{{3}}}]]veyer os articlos [[{{{4}}}]], [[{{{5}}}]] y [[{{{6}}}]]veyer os articlos [[{{{7}}}]], [[{{{8}}}]], [[{{{9}}}]] y [[{{{10}}}]].

Musica de Colombia editar

Ta más detalles, veyer l'articlo Musica de Colombiaveyer os articlos [[{{{2}}}]] y [[{{{3}}}]]veyer os articlos [[{{{4}}}]], [[{{{5}}}]] y [[{{{6}}}]]veyer os articlos [[{{{7}}}]], [[{{{8}}}]], [[{{{9}}}]] y [[{{{10}}}]].

Gastronomía de Colombia editar

Ta más detalles, veyer l'articlo Gastronomía de Colombiaveyer os articlos [[{{{2}}}]] y [[{{{3}}}]]veyer os articlos [[{{{4}}}]], [[{{{5}}}]] y [[{{{6}}}]]veyer os articlos [[{{{7}}}]], [[{{{8}}}]], [[{{{9}}}]] y [[{{{10}}}]].
  • A bandeja paisa u bandeja de arriero (en aragonés "servilla paisa" u "servilla de trachinero"), ye un conoixito plato tradicional d'a cocina de Colombia, d'a rechión paisa.

Esporte en Colombia editar

Ta más detalles, veyer l'articlo Esporte en Colombiaveyer os articlos [[{{{2}}}]] y [[{{{3}}}]]veyer os articlos [[{{{4}}}]], [[{{{5}}}]] y [[{{{6}}}]]veyer os articlos [[{{{7}}}]], [[{{{8}}}]], [[{{{9}}}]] y [[{{{10}}}]].

Fiestas de Colombia editar

Ta más detalles, veyer l'articlo Fiestas de Colombiaveyer os articlos [[{{{2}}}]] y [[{{{3}}}]]veyer os articlos [[{{{4}}}]], [[{{{5}}}]] y [[{{{6}}}]]veyer os articlos [[{{{7}}}]], [[{{{8}}}]], [[{{{9}}}]] y [[{{{10}}}]].

Días festivos editar

Calendata fixa Primer lunes Relativos a la Pascua
Cabo d'anyo 1 de chinero (C y R) Epifanía (Reis Magos) dende 6 de chinero (R) Semana Santa

Domingo de Ramos
Chueves Santo
Viernes Santo
Domingo de Pascua

(R)
Día d'o Treballo 1 de mayo (C) Sant Chusé dende 19 de marzo (R)
Grito de Independencia 20 de chulio (C(P) y DN) Día d'a Raza dende 12 d'octubre (C)
Batalla de Boyacá 7 d'agosto (C(P)) Toz os Santos dende 1 de noviembre (R) Ascensión de Chesús seteno lunes (R)
Purisma Concepción 8 d'aviento (R) Asumpción de María dende 15 d'agosto (R) Corpus Christi deceno lunes (R)
Nadal 25 d'aviento (R) Independencia de Cartagena dende 11 de noviembre (C(P)) Sagrato Corazón onceno lunes (C y R)

Referencias editar

Vinclos externos editar


Estatos d'America d'o Sud
Archentina | Bolivia | Brasil | Chile | Colombia | Ecuador | Guyana | Paraguai | Perú | Surinam | Uruguai | Venezuela
Dependencias: Aruba | Cheorchias d'o Sud | Curaçao | Guayana Francesa | Islas Malvinas | Sandwich d'o Sud | Sint Maarten