Iste articlo ye en proceso de cambio enta la ortografía oficial de Biquipedia (la Ortografía de l'aragonés de l'Academia Aragonesa d'a Luenga). Puez aduyar a completar este proceso revisando l'articlo, fendo-ie los cambios ortograficos necesarios y sacando dimpués ista plantilla.
Chechens
Нохчий
Población total
1.500.000
Rechions con comunidaz importants
Chechenia 1.206.551
Rusia 1,36 millons
Turquía 100.000
Cazaquistán 75.000
Azerbaichán 10.000
Chordania 8.000
Echipto 5.000
Idiomas
Chechén y ruso
Relichión
Islam
Mapa

Chechens en Rusia

Os chechens (en chechén Нохчий) son un grupo etnico d'o Caucas norte. Charran una luenga caucasica nordoriental y son musulmans sunnitas. S'han desatacato historicament por a resistencia a la ocupación rusa. Estioron uno d'os pueblos castigatos por Stalin.

Organización social editar

A estructura social se basa en un sistema de clans, taipa que ye independient d'a división actual de chechens y inguixes.

Luenga editar

Pareixita a lo inguix. A luenga chechena y a luenga inguix fuoron diferenciatas artificialment en 1934 con creyación d'estandards diferents. As primeras prebatinas d'escribir o chechén se facioron con alfabeto arabe, (a luenga de cultura en o Caucas nordoriental yera l'arabe encara en o sieglo XIX). En 1925 introducioron a trascrición latina, substituyita en 1938 por o cirilico. En tiempos d'o exilio en Asia Central l'amostranza en chechén estió prohibita. En 1993 o rechimen de Dudaev introdució de nuevo l'alfabeto latín.

Relichión editar

Dende o sieglo X i heba una influencia cristianizadora que veniba de Cheorchia, pero dende o sieglo XVI plegó o islam sunnita d'a escuela hanafí dende tierras d'os avaros y kumicos. A confrairía tarica sufí ye una forma muito conservadera d'o islam, y esta organización d'a orden sufí encaixa con o sistema de clans (taipa) tradicional. O sentito relichioso islamico s'ha combinato con o deseyo d'independencia respecto a Rusia por o fenomeno de reviscolamiento relichioso y contribuye a la definición d'a identidat como pueblo.

Historia editar

Os chechens tienen un orichen común con os inguixes, y son denominatos colectivament como vainais. En 1783 o chechén Nacshbandí Sheikh Mansur dirichió una grant insurrección contra a invasión rusa d'o Caucas Norte. En 1784 os rusos s'establioron en Petrovsk. Dimpués d'haber conquiesto o norte d'Azerbaichán dende Cheorchia ocuporon a costa entre Petrovsk y Derbent, y dimpués o sud de Daguestán y norte de Chechenia. En 1819 fundoron a fortaleza de Grozni, (“a terrible”). A fins d'a decada de 1920 encara yeran independients de Rusia o territorio d'os avaros y a mayor parte de Chechenia.

Os chechens intervinioron en as guerras muridas d'o sieglo XIX refirmando a Xamyl y resistiban a ocupación rusa. En a zaguera fase d'as guerras muridas, baixo o mando d'Aleixandre Bariantinski, os rusos destruyoron as selvas en as que se refuchiaban os chechens, u i ubrioron camins d'acceso. Dimpués d'a derrota bels chechens se refuchioron en l'Imperio Otomán, pero en menor mida que os circasians. En Orient meyo os turcos y arabes los confundioron con os circasians baixo a denominación de cherqueses. Encara bi ha chicotas comunidaz chechenas en Israel, Chordania y Turquía.

Cuan cayó o rechimen zarista, se formó en Vladicaucás l'Asamblea d'os Pueblos d'o Caucas, on s'achuntoron osetas, cabardos, chechens, daguestanís y d'atros. En 1918 o bolchevique cheorchiano Grigori Ordzhonikidze fundó a Republica Popular Socialista d'os Soviets de Terec con capital en Vladicaucás. Daguestán pronto quedó baixo o control d'os liders relichiosos locals, y se proclamó a Republica d'o Caucas norte l'11 de mayo de 1918, que firmó un tractau en Batum con os otomans. En agosto os cosacos forachitoron Ordzhonikidze y os bolcheviques de Vladicaucás, pero i tornoron con l'aduya d'os chechens. Ordzhonikidze y os bolcheviques fuoron forachitatos de nuevo en 1919 por l'exercito de voluntarios d'Antón Denikin. Denikin tamién ocupó Daguestán. Denikin yera mal visto por os montanyeses por os suyos ligallos con os cosacos, y dimpués de ser derrotato en Ucraína, habió d'abandonar o Caucas a l'exercito royo a prencipios de 1920.

O periodo sovietico editar

En primavera de 1920 l'exercito royo ocupó Daghestán. En chinero de 1921 as autoridaz sovieticas instituyoron a Republica Autonoma d'os Montanyeses dentro d'a Republica Federativa de Rusia, y como continadora de l'Asamblea d'os Pueblos d'o Norte d'o Caucas de 1917, aplegando a cabardos, balcars, osetas, inguixes y chechens. En 1922 la reducioron a lo territorio d'os osetas y inguixes.

En as decadas de 1920, 1930 y 1940 os chechens y daguestanís s'oposaban a la politica bolchevique y i heba revueltas, a resistencia s'espresaba en termins relichiosos. A supresión d'as institucions musulmanas a prencipios d'a decada de 1920 no fue efectiba porque as confrairías sufís tienen una tradición de funcionar como sociedaz secretas. Chechens y Inguixes fuoron unitos en una unica republica en 1936.

En a Segunda Guerra Mundial cuan os alemans invadioron o Caucas yeran intresatos en os chacimientos petroliferos de Grozni y i habió chechens que luitaban contra os alemans formando milicias locals. Os chechens fuoron falsament acusatos de colaborar con os nazis y s'ordenó que fuesen deportatos t'Asia Central, pero en realidat a razón mes probable son as revueltas antisovieticas d'as decadas de 1920, 1930 y 1940 y lo intrés estratechico y economico d'o suyo país, con chacimientos de petrolio. En febrero de 1944 os chechens chunto con os inguixes, un total de 425.000 personas, fuoron deportatos en un día. Parte de Chechenia fue adhibita a Cheorchia.

Rehabilitatos a fins d'a decada de 1950 por Jruschov, tornoron a la suya tierra, pero encara bi ha muitos chechens en Asia Central.

Descomposición d'a URSS editar

Dimpués d'a caita d'o comunismo y d'a descomposición d'a URSS, o president Dudayev (antigo combatient d'a guerra d'Afganistán) declaró a independencia de Chechenia. En marzo de 1992 Dudaev se negó a fer parte d'a Federación Rusa. Dudaev refirmaba y los abkhasios y teneba buenas relacions con Gamsajurdia, que cuan fue destituito en chinero de 1992 se refuchió en Grozni. En as primeras anyatas d'o periodo postsovietico os chechens se ganoron a fama d'estar chunto con os cheorchianos os primers en fomentar os rez de crimen organizato tipicas d'os países de l'antiga Unión Sovietica en o sieglo XXI. En 1994 as tropas rusas invadioron Chechenia.

Bibliografía editar