Baixkiria

Iste articlo ye en proceso de cambio enta la ortografía oficial de Biquipedia (la Ortografía de l'aragonés de l'Academia Aragonesa d'a Luenga). Puez aduyar a completar este proceso revisando l'articlo, fendo-ie los cambios ortograficos necesarios y sacando dimpués ista plantilla.

A Republica de Baixkortostán u Baixkiria (Республика Башкортостан u Башкирия en ruso; Башҡортостан Республикаhы en baixkir) ye una republica d'a Federación rusa situata a lo sud d'os Urals.

Republica de Baixkortostán Республика Башкортостан Башҡортостан Республикаhы
Republica de Rusia
Bandera Escudo
Entidat  • País  • Districto federal  • Rechión economica	Republica Rusia Districto d'o Volga Urals
Capital	Ufa
Idioma oficial	Ruso y baixkir
Superficie  • Total	143 600 km²
Gubierno  • President	Rostam Khamitov
Población  • Total (2016)  • Densidat	4 071 181 hab. 28.6 hab/km²
ISO 3166-2	RU-BA
Relichión	Islam
Catastre #	02
Baixkiria en Rusia

A suya población ye de 4.104.336 habitants (2002), en una superficie de 143.600 km², con una densidat de población de 28,6 hab./km².

A capital d'a Republica ye a ciudat d'Ufa.

Terminolochía

A transliteración directa d'o nombre d'a republica en ruso ye Respublika Baxkortostán (Baxkiriya); en baixkir, ye Baxqortostan Respublikahy, a q se fa servir pa transliterar a letra ҡ que se pronuncia con una oclusiva uvular que acompanya a vocals como o fonema /o/ y que ye diferent d'a letra cirilica k, tamién present en baixkir pero con atras vocals. O nombre en tartaro ye Başqortostan Respublikası.

Cheografía

Anvista d'o río Belaya, chelato.

O territorio de Baixkiria abraca parti d'os Urals meridionals y as planas adchacents.

La suya superficie ye de 143.900 km². A Republica muga per o norte con o krai de Perm, per o nord-este con l'oblast de Sverdlovsk, per l'este con l'oblast de Cheliábinsk, per o sud con l'oblast d'Orenburgo, per l'ueste con Tataria y per o norueste con Udmurtia.

Fuso horario

Baixkiria se troba en o fuso horario d'Ekaterimburgo (YEKT/YEKST). A compensación respective a lo UTC (Tiempo Universal Coordinato) ye de +0500 (YEKT)/+0600 (YEKST).

Hidrografía

Bi ha mes de 13.000 ríos en Baixkiria, estando-ne os prencipals o Belaya u Agidel, l'Ufa u Öfö y o Sakmara.

D'os 2.7000 lacos d'a Republica, o mes gran ye o laco Asylykül.

Monts

A punta mes alta de Baixkiria ye o mont Yamantau, de 1.638 metros d'altaria.

Recursos naturals

A Republica de Baixkortostán ye un d'os territorios mes ricos en recursos minerals d'a Federación rusa, com bels 3.000 chacimientos. Yera un d'os prencipals centros d'extracción de petrolio en a Unión Sovietica. Altros recursos destacatos son o gas natural, o carbón y as piedras preciosas.

Con mes d'un tercio d'o territorio baixkir cubierto per selvas, a fusta ye un altro d'os recursos naturals importants. Os árbols que i predominan son, d'entre altros, l'abetoch, o caixico u l'acirón.

Clima

A temperatura anyal de promeyo ye de 0,3 °C en os monts y de 2,8 °C en tierra baixa.

Divisions administrativas

As divisions d'a Republica de Baixkortostán que s'establioron siguen una clasificación complexa. As unidaz administrativas prencipals son os districtos (район), d'os cuals en bi ha 54, y os selsovets (сельсовет), d'os cuals en bi ha 953. As ciudaz baixo churisdicción d'a republica son:

• Ciudaz baixo churisdicción d'a republica
  • Ufa (Уфа) (capital)
    • Districtos d'a ciudat:
      • Diemskii (Демский)
      • Kalininskii (Калининский)
        • 1 selsovet baixo a churisdicción d'o districto d'a ciudat.
      • Kirovskii (Кировский)
        • 1 selsovet baixo a churisdicción d'o districto d'a ciudat.
      • Leninskii (Ленинский)
      • Oktiabrskii (Октябрьский)
        • 1 selsovet baixo a churisdicción d'o districto d'a ciudat.
      • Ordzhonikidzievskii (Орджоникидзевский)
        • 2 selsovets baixo a churisdicción d'o districto d'a ciudat.
      • Sovietskii (Советский)
  • Agidel (Агидель)
  • Baimak (Баймак)
  • Belebei (Белебей)
  • Beloretsk (Белорецк)
  • Birsk (Бирск)
  • Blagovexchensk (Благовещенск)
  • Davlekanovo (Давлеканово)
  • Diurtiuli (Дюртюли)
  • Iximbai (Ишимбай)
  • Kumertau (Кумертау)
    • 2 selsovets baixo a churisdicción d'o districto d'a ciudat.
  • Meleuz (Мелеуз)
    • 1 selsovet baixo a churisdicción d'o districto d'a ciudat.
  • Neftekamsk (Нефтекамск)
    • Asentamientos urbanos baixo a churisdicción d'o districto d'a ciudat.
      • Energetik (Энергетик)
    • 2 selsovets baixo a churisdicción d'o districto d'a ciudat.
  • Oktiabrskii (Октябрьский)
  • Salavat (Салават)
  • Sibai (Сибай)
    • 1 selsovet baixo a churisdicción d'o districto d'a ciudat.
  • Sterlitamak (Стерлитамак)
  • Tuimazi (Туймазы)
  • Uchali (Учалы)
  • Yanaul (Янаул)

Demografía

Ufa ye o centro administrativo de Baixkiria y a suya ciudat mes gran. En 1990 os rusos etnicos i representaban o 58 %, os tartaros o 25 %, os baixkirs o 9 % y atras nacionalidaz o 8 %.

Mes d'un ciento de nacionalidaz habitan Baixkiria, encara que os tres pueblos prencipals son os rusos (39%), os tartaros (28%) y os baixkirs (29%). O ruso ye parlato per tota la población. O tartaro lo parla un 30%, mientres que o baixkir ye parlato aparentment per un 20%.

Os habitadors de Baixkiria yeran uns 4.104.336 en 2002, con un porcentache mayor de población urbana (70,8%) y femenina (53,1%).

L'idioma baixkir, idioma turquico, tien en Baixkiria estatus de cooficialidat dende 1990 con o ruso. Os tartaros demandan dende alavez o mesmo ran de cooficialidat pa l'idioma tartaro.

Historia

Os primers asentamientos en Baixkiria se remontan ta o Paleolitico. Pero ye en a Edat de Bronce cuan i plegan as chents d'a cultura Abajevo, que podeban treballar o bronce ta fer armas, ferramientas y obchectos decorativos. Estioron os primers a establir asentamientos permanents a lo sud d'os Urals.

A denominación de baixkir se conoix per primer vegata en o sieglo IX. A relichión islamica s'esparde entre os baixkirs a partir d'o sieglo X, estando-ne ya en o sieglo XIV a relichión mas estendillata. Dica o sieglo XVI, Baixkiria ye estallata entre os khanatos de Kazán y de Siberia y a horda Nogai. As tribus que i viviban yeran gubernatas per bii (capecers tribals). Dimpués que Kazán se rendise a Iván o Terrible en 1554-1555, representants de tribus baixkirs occidentals s'amanoron ta o zar con a intención d'adhibir-sen d'implaz a lo Prencipau de Moscú.

Rancando d'a segunda metat d'o sieglo XVI, o territorio de Baixkiria encomenzó a prener forma como parti d'o estato ruso. En 1865 se forma la gubernación (guberniya) d'Ufa, paso important enta o reconoiximiento d'a identidat territorial baixkir.

Dimpués d'a revolución rusa, s'establix en 1919 a Republica Socialista Sovietica Autonoma Baixkir, dintro d'a URSS. A lo largo d'o periodo sovietico, s'atorgoron a Baixkiria dreitos d'autonomía, d'os primers ta os territorios sovieticos.

L'11 d'octubre de 1990, o Soviet Supremo d'a Republica adoptó a Declaración sobre a sobiranía d'o estato d'a Republica Socialista Sovietica Baixkir. O 25 de febrero de 1992 cambió lo suyo nombre per o de Republica de Baixkortostán.

En 1992 y 1994 se firmoron uns pactos per o estallo y a delegación d'autoridaz y poders entre os organos federals de poder d'a Federación Rusa y os organos de poder d'a Republica de Baixkortostán.

En l'actualidat (2006), o president de Baixkiria ye Mortaza Ghöbäydulla uly Räximev (Murtaza Rajimov), esleito lo 17 d'aviento de 1993. A suya reelección en aviento de 2003 estió contenata per a OSCE (Organización ta la Seguranza y Cooperación a Europa) en considerar que se i heban visto elementos de frau.

Cultura

Baixkiria ostenta una posiión privilechiata entre as republicas rusas en o respective a lo numero de museus y bibliotecas, asinas como una escuela de danza de prestichio internacional.

A Orquesta Simfonica Nacional d'a Republica de Baixkortostán fue fundata en 1992 y luego se tornó una d'as prencipals d'a Rusia de finals d'o sieglo XX.

O instrumento mes important y simbolo d'a musica baixkir ye o quray, feito con una canya especial a cual només se troba que en os monts Urals. Puede sentir-se igual en o folclor tradicional como en a musica popular muderna de Baixkiria.

Vinclos externos

• Se veigan as imáchens de Commons sobre Baixkiria.
• Web oficial d'o Baixkortostán (En ruso, baixkir y anglés).

• Datos: Q5710
• Multimedia: Bashkortostan / Q5710