Iste articlo ye en proceso de cambio enta la ortografía oficial de Biquipedia (la Ortografía de l'aragonés de l'Academia Aragonesa d'a Luenga). Puez aduyar a completar este proceso revisando l'articlo, fendo-ie los cambios ortograficos necesarios y sacando dimpués ista plantilla.
Este articlo ye sobre tormo como elemento rocoso d'o paisache; ta atros usos, se veiga Tormo (desambigación).

Un tormo u turmo ye una roca gran, prou alta, que mesmo puede pareixer una fita. En o Baixo Aragón son tipicament d'almendrón[1].

El Tormo Alto d'a Ciudad Encantata de Cuenca de roca calsinera en ambient karstico, ye un eixemplo rarizo de tormo pero talment o tormo mes conoixito de tota Espanya.
Tormos en Moeraki, Nueva Zelanda.

Cuan bi'n ha un conchunto forman un paisache tipico clamato "Tormazal" u "Tormagal", pareixito externament a os berrocals graniticos d'o centro y ueste d'a Peninsula Iberica.

Etimolochía y presencia en a toponimia editar

Seguntes García de Diego provién d'o latín TŬMŬLUS, seguntes Coromines provién d'una hipotetica palabra prerromana TŬRMO.[2].

En aragonés a documentación d'a palabra tormo u turmo ye muito antiga, y ya la trobamos en frases romances presents en textos escritos en latín medieval dende l'anyo 958:

et al turmo de lo cuello loguero a la part de Mesue.

Tamién la podemos trobar en os textos relacionaus con o Monesterio de Rueda de l'aria d'Escatrón, Sastago y Valimanya en latín con elementos romances u en aragonés:

quomodo aquas verterent usque ad illum cabeçum de Pobra usque ad illum Tormum album (Cistels, doc. 90, pachina. 56, Valimanya - Escatrón, 1242
assi como vierten las aguas entro al tormo del Gallo, et del tormo del Gallo assi como dice el cerro ayusso, e va affrontar a tormo del Machaniel (Sastago, 1292)
et de la dita Penya va dreyto al Tormo de Sagne que es canto al flumen de Ebro" (Sastago, 1344)

Ha dixato muita marca en a toponimia aragonesa (Tornos, Castellón de Tornos, Val d'el Tormo, Tormiello, Tormón) y microtoponimia (Tormagal en Aguilón, Allepuz, Cabra, Crivillén, y Villalba de Suso y Tromagal en Castellot y Estercuel). En lo termin de Cirat tenemos l'aldeya d'El Tormo y l'antigo Castiello d'el Tormo.

En catalán ye torm, pero Joan Coromines documenta l'uso d'a forma tormo en catalán nordoccidental en zonas tan septentrionals como a provincia de Leida y tan orientals como lo Priorat. En o catalán d'o Matarranya bi ha microtoponimos derivatos de "tormo" ("La Vall del Tormo" u torm como tormassal. En a microtoponimia de Gandesa y L'Ametlla de Mar se troba tormo con -o final.

En castellano encara que se diga tormo, ye considerato mas correcto tolmo. A palabra tormo/tolmo ye propia d'o castellano con influencia lexica aragonesa de Guadalachara, Murcia y Chaén, y Sebastián de Covarrubias considera que a suya presenta en castellano ye un aragonesismo.[2]

Ciertos toponimos que pueden remontar-sen a una fase mozarabe u anterior y fosilizatos por arabización en tiempos d'Al-Andalus son Turmiel en Guadalachara y Tormos en Alicant.

Referencias editar

  1. Alejando Pérez, José Luis Simón, Manuel J. Vivó. Paisajes naturales de la región del Maestrazgo y Guadalope. Instituto de Estudios Turolenses, Mancomunidad turística del Maestrazgo, Teruel 1983, pp97-98
  2. 2,0 2,1 Juan Antonio Frago Gracia Toponimia navarroaragonesa del Ebro (IV): Orónimos ISSN 0210-5624, Vol. 30-31, 1982 , pachinas. 23-62 [1]