Roxolana
|
Iste articlo ye en proceso de cambio enta la ortografía oficial de Biquipedia (la Ortografía de l'aragonés de l'Academia Aragonesa d'a Luenga). Puez aduyar a completar este proceso revisando l'articlo, fendo-ie los cambios ortograficos necesarios y sacando dimpués ista plantilla. |
| Roxolana | |
|---|---|
 Roxolana, asinas clamata per estar pelirroya | |
| Información personal | |
| Naixida o: | 1500 ? |
| Naixida de: |  Rohatyn (Galitzia Oriental ?)
|
| Muerta o: | 18 d'abril de 1558 |
| Ocupación: | Esposa de Solimán I |
| Casada con: | Solimán I |
Roxolana (u Roxelana), tamién conoixita per lo suyo nombre turco de Jurrem (u Hürrem), "l'alegre", (1500 ? - 18 d'abril, 1558) estió la muller d'o soldán Solimán lo Magnifico de l'Imperio Otomán.
Encara que las fuents d'o sieglo XVI cosa no dicen d'o suyo nombre de soltera, las tradicions ucrainesa y polaca posteriors consideran que yera Aleksandra u Anastasia Lisovska.
Biografía
editarLo pai de Roxolana estió probablement un mosen rutén d'o lugar de Rohatyn, 68 km a lo sudeste de Lviv, capital de Galitzia, alavez parte de Polonia. La raptoron los tartaros de Crimea en una d'as suyas incursions en Ucraína, presa como esclava y levata en primeras, posiblement, t'a ciudat crimea de Caffa, important centro d'esclaus.
Trigata t'o harem de Solimán, puyó de categoría dica tornar-se la odalisca favorita d'o soldán y tener con él cinco fillos. De l'aprecio que Solimán teneba per Roxolana, en ye buen ixemplo un d'os poemas que lo soldán li escribió:
- Cadiera reyal d'o mío nicho solitario, tresoro mío, amor mío, la mía luz de luna
- La mía amiga mes sincera, la mía confident, tota la mía existencia, soldana mía
- La mes beroya d'as beroyas...
- La mía primavera, l'aimata d'a cara alegre, la mía luz d'o día, la mía vida, fuella que ride...
- Lo mío chardín, la mía dulce rosa, la sola que no me fa mal en iste mundo...
- Lo mío Istanbul, lo mío Caraman, la tierra d'a mía Anatolia
- Lo mío Badakhxán, lo mío Bagdad, lo mío Corastén
- Muller mía d'o pelo polito, quiesta mía d'a cella arqueyata, aimata mía de uellos raposers...
- Siempre cantaré las tuyas alabanzas
- Yo, l'amador d'o corazón turmentato, lo Muhibbi d'os uellos glarimosos, soi unhombre feliz.
Crepando la tradición, Roxolana remató estando la suya muller y fendo que un d'os suyos fillos, Selim, heredás l'imperio. Probablement estió tamién la consellera de Solimán en muitos afers d'estato, y pareix haber influito igualment en afers exteriors y de politica internacional. Dos d'as cartas d'ella t'o rei polaco Sechismundo II Augusto se son conservatas, y mientres que estió viva, l'Imperio Otomán mantenió per un regular relacions pacificas con o Polonia-Lituania. Bel historiador tamién creye que podría haber intervenito con o suyo marito en o control d'as incursions d'os tartaros de Crimea en a tierra natal d'ella.
Roxolana tamién s'embrecó en bel prochecto de construcción publica important, dende la Meca dica Cherusalem; d'entre las primeras, en descollan una mesquita, dos escuelas coranicas, una fuent y un hespital ta mullers cerca d'o "Mercato d'Esclaus de Mullers" (Avret Pazary) a Istambul. Tamién n'ha pervivito cualques contrimuestras d'os suyos bordatos, como los datos en 1547 t'o xah d'Irán u en 1549 t'o rei Sechismundo II Augusto.
Roxolana morió lo 18 d'abril de 1558 y fue apedecata en un mausoleu decorato con un exquisito recholau d'Iznik que representaba lo chardín d'o paradiso, talment en homenache t'o suyo caracter alegre y risotero. Lo suyo mausoleu ye adchacent a lo d'o suyo marito en a Mesquita de Solimán.
Muerta Roxolana, lo desolato soldán li escribiba:
- Eslanguindo-me soi en o mont d'o penar,
- an que sospiro y chemeco nueit y día,
- preguntando-me cual ye lo destín que m'aguarda
- agora que ita se'n ye l'aimata mía.
Obras inspiratas en Roxolana
editarRoxolana, u Jurrem, ye estata lo motivo, igual a Turquía como a Occident, de pinturas, de piezas musicals (como una sinfonía de Joseph Haydn y una opera de Sichynsky), d'obras de teatro y de novelas, mes que mes en ucrainés.
Tamién se'n ha feito un molimento en o suyo lugar natal de Rohatyn.
