Preterito perfecto d'indicativo en bavaro

Iste articlo ye en proceso de cambio enta la ortografía oficial de Biquipedia (la Ortografía de l'aragonés de l'Academia Aragonesa d'a Luenga). Puez aduyar a completar este proceso revisando l'articlo, fendo-ie los cambios ortograficos necesarios y sacando dimpués ista plantilla.
Tiempos verbals
en bavaro
Modo indicativo

 - Formas simplas
Present
Preterito imperfecto
Futuro
 - Formas compuestas
Preterito perfecto
Preterito plusquamperfecto
Futuro compuesto

Modo conchuntivo

 - Formas simplas
Present
Preterito imperfecto
 - Formas compuestas
Preterito plusquamperfecto

Modo imperativo

Imperativo

Impresonals

Infinitivo present
Infinitivo perfecto
Participio present
Participio perfecto

O preterito perfecto d'indicativo en bavaro (Peafekt) se fa servir ta charrar de accions pasadas. Se conoixe a vegadas tamién como segundo pasau (en bavaro Zwoate Vagangenheit).

Formación d'o preterito imperfecto d'indicativo editar

En bavaro, igual que en alemán se forma o preterito perfecto con aduya d'os verbos auxiliars "sei" y "håm". A formación d'iste tiempo verbal ye igual a como se fa en alemán.

  • O verbo håm se fa servir como auxiliar con verbos transitivos y reflexivos u que describen un comportamiento. Istos verbos se conchugan con a conchugación de present d'indicativo de håm y o participio perfecto d'o verbo a conchugar. Un eixemplo de conchugación d'o verbo singà (en aragonés "cantar") ye:
Persona Conchugación Aragonés
1ª Sing. i håb gsågd yo he cantau/ato
2ª Sing. du håsd gsågd tú has cantau/ato
3ª Sing. eà/sie/es håd gsågd él/ella ha cantau/ato
1ª Plur. mià ham gsågd nusatros hemos cantau/ato
2ª Plur. ià habds gsågd vusatros hez cantau/ato
3ª Plur. de ham gsågd éls han cantau/ato
  • Igual que pasa en l'aragonés, o verbo auxiliar sei se fa servir con verbos intransitivos que describen un cambeo de posición dende un punto A dica B (por eixemplo "kemà", en alemán "kommen", venir; "geh", en alemán "gehen", ir-ie; "faan", en alemán "fahren", adugar; "springen", en alemán "schbringà", blincar) u d'estau u condición (por eixemplo "aufwachen", en alemán "aufwachen", rebellar-se; "schdeàm", en alemán "sterben", morir-se; "verwelken", en alemán "verwelken", marchitar-se). Tamién fan o perfecto con "sei" os verbos "sei" (en alemán "sein", ser/estar), "weàn" (en alemán "werden", fer-se) y "bleim" (en alemán "bleiben", permaneixer). Istos verbos se conchugan con a conchugación de present d'indicativo de sei y o participio perfecto d'o verbo a conchugar. Un eixemplo de conchugación d'o verbo geh (en alemán "gehen", ir-se-ne) ye:
Persona Conchugación Aragonés
1ª Sing. i bin/bi gangà yo me'n soi iu
2ª Sing. du bisd gangà gween tú te'n yes iu
3ª Sing. eà/sie/es is gangà gween él/ella se'n ye iu
1ª Plur. mià sàn/hàn gangà gween nusatros mos ne somos ius
2ª Plur. ià seids gangà gween vusatros tos ne soz ius
3ª Plur. de sàn/hàn/hànd gangà gween éls se'n son ius

Existen manimenos verbos que sinyalan que expresan una posición fixa como "schdeh" (en alemán "stehen", permaneixer) u "sitzn" (en alemán "sitzen", posar-se) y que tanto en bavaro como en alemán bavaro se conchugan con sei (en alemán "sein"), mientres que en alemán stándard se fa con haben. O emplego d'o verbo "håm" (en alemán "haben") en a formación d'o pasau perfecto en os dialectos d'o sud da un significau totalment diferent a la frase (asinas en alemán stándard en o sud "er ist gesessen" significa "(él) se posó", mientres que a forma que s'emplegaría en o norte, "er hat gesessen", s'entendería como "(él) yera en a garchola").

Bavaro Alemán bavaro Alemán stándard Aragonés
i bin gsessn ich bin gesessen ich habe gesessen yo m'he posau
i bin gleeng ich bin gelegen ich habe gelegen yo m'he chitau
i bin gstandn ich bin gestanden ich habe gestanden yo m'he devantau

Bibliografía editar