Pisces

(Reendrezau dende Peixes)
Iste articlo ye en proceso de cambio enta la ortografía oficial de Biquipedia (la Ortografía de l'aragonés de l'Academia Aragonesa d'a Luenga). Puez aduyar a completar este proceso revisando l'articlo, fendo-ie los cambios ortograficos necesarios y sacando dimpués ista plantilla.
Articlo d'os 1000
Peixes

Arengue de l'Atlantico (Clupea harengus), a especie icticola mas abundant d'o mundo.
Dominio: Eukaryota
Reino: Animalia
Filo: Chordata
Subfilo: Vertebrata
Superclases

Os peixes (Pisces) son animals vertebratos d'as auguas, típicament ectotermicos, recobiertos d'escatas y dotatos de dos conchuntos d'aletas por parellas y de cuantas aletas individuals. A especialidat d'a zoolochía que s'ocupa especificament d'os peixes se diz ictiolochía.

Como ye propio d'os primers vertebratos, viven en las auguas y, a diferencia d'o que observamos en os tetrapodos, a respiración se produce prencipalment por branquias internas clavadas en fendillas d'a farinche. A locomoción se basa en una forma hidrodinamica, con movimientos laterals d'o cuerpo auxiliatos por extremidaz que son aletas.

O grupo ye muy heterochenio y incluye formas tan dispars como as lampredas, os tiburons u los atuns, totalizando arredol de 30.000 especies, estando lo grupo mas numeroso d'os vertebrados.

Aparato respiratorio editar

Os peixes obtienen l'oxicheno (O2) disuelto en l'augua a traviés de branquias, que en o suyo caso se sitúan entre as fendillas farinchias u fendillas branquials.

Aparato circulatorio editar

Os peixes tienen una circulación simple y completa. O corazón poseye dos cambras con diferent masa muscular. L'auricla ye a cambra con menos masa muscular y o ventriclo a que mes. A l'auricla entra sangre sin oxicheno provinient d'os teixitos de lo cuerpo, pasa a lo ventriclo, que la bombeya a los arcos branquials, que se capilarizan en as branquias, a on s'oxichena a sangre pa dimpués ser ninviata a tot lo cuerpo.[1][2]

Dimpués de pasar por os capilars branquials a sangre pierde muita presión y pasa a un vaso sanguinio dorsal dito aorta dorsal. L'aorta se ramifica en arterias de menor calibre que plegan a los diferents organos d'o cuerpo, y se ramifica en arteriolas y capilars que irrigan los diferents teixitos.[1][2]

Dimpués d'irrigar los diferents teixitos los capilars converchen en venulas que se reunen en diferents venas que s'unen formando una vena que desemboca en o seno venoso y dimpués arriba en l'auricla de nuevo.[1]

Sistema niervoso editar

O telencefalo u cerebro d'os peixes ye relacionato con funcions olfativa y recibe a denominación de cerebro olfativo u rinencefalo. O mesencefalo controla os comportamientos complexos.[2]

Aparato locomotor editar

En os peixes gosa distinguir-se cinco tipos d'aletas diferents seguntes a zona d'o cuerpo en a que se troban: as peitorals, as pelvianas, a dorsal, a caudal y l'anal.

Evolución editar

Os peixes s'orichinoron a partir d'atros cordatos a primers d'o Cambrico. No se sabe a escencia cierta exactament a on fixar o suyo orichen; o grupo mas primitivo d'os peixes, os agnatos —que no poseyen mandibulas— aplega a las lampredas y a los mixines.

Os vertebratos terrestres (tetrapodos) se diferencioron a partir de peixes pulmonatos emparentatos con o celacanto u los dipnous, y bellas d'as primeras formas son a meyo camin entre o nuestro concepto de peix y o d'amfibio.

Clasificación y filochenia editar

O grupo d'os peixes ye parafiletico y se define como todos os vertebratos que no son tetrapodos, ye decir, por a exclusión d'un taxón (os tetrapodos) d'atro mayor (os vertebratos), y no por a posesión de caracteristicas derivatas comuns. As especies hue existents perteneixen a tres grupos (a vegatas consideratos clases, a vegatas superclases:

  • Agnatos u peixes sin de mandibulas, que incluye poquetas especies actuals (lampreyas y mixines). Ye un grupo parafiletico.
  • Condrictios u peixes cartilachinosos, que incluyen a los tiburons, rayas y quimeras, caracterizaus por poseyer fendillas branquials externament visibles y o esqueleto compuesto nomás de cartilago. Son un grupo de vertebratos mui primitivos, pero muy exitosos evolutivament, ya que os tiburons son animals antiquísmos que bi no han cambiau mucho dende o suyo orichen.
  • Osteictios u peixes osios, con esqueleto osio y branquias protechidas mediant un operclo. Ye un grupo parafiletico. A suya vez se subdivide en:

O siguient cladograma amuestra las relacions filocheneticas d'os distintos grupos de peixes y d'istos con os tetrapodos (seguntes Hickman):[3]

Vertebrata

Myxini


      

Cephalaspidomorphi


Gnathostomata

Chondrichthyes


Teleostomi

Actinopterygii


      
      

Sarcopterygii




Tetrapoda









Note-se que os sarcopterichios son mas estreiament emparentatos con os tetrapodos (vertebratos con cuatre patas) que con a resta de peixes.

Migración editar

A-saber-los tipos de peixes fan migracions regularment, en escalas que van d'o día a día dica anyals, y con distancias que van dende no guaires metros dica mils de kilometros. O fin comunment se relaciona cheneralment con l'alimentación u la crianza; en bel caso a razón ta la migración ye desconoixita.

Clasificación d'os peixes migratorios

  • Diadromos, viachan entre augua salata y dulce. (griego: día significa entre).
  • Anadromos, viven prencipalment en l'augua salada y s'apareyan en dulce. (Griego: ana significa alto).
  • Catadromos, viven en l'augua dulce y s'apareyan en l'agua salada. (Grego: cata significa baixo).
  • Anfidromos, se mueven entre l'augua dulce y salata mientres o suyo ciclo de vida, pero no por apareyamento. (Grego: amphi significa ambos)
  • Potadromos, migran nomás en as auguas dulces. (griego: potamos significa río).
  • Oceanodromos, migran nomás en as auguas saladas. (griego: oceanos significa "oceano")

Os peixes anadromos mas conoixitos son os salmons, que eclosionan en chicotas corrients d'augua dulce, baixan a la mar y viven cuantos anyos; dimpués tornan a los mesmos ríos a on que son naixitos, desovan, y poco dimpués mueren.

O peix mas notable dintro d'os catadromos ye l'anguila d'augua dulce, con larvas que flotan a la deriva en l'oceano ubierto a vegatas por meses u anyos, antis de viachar mils de kilometros a los suyos rigachuelos orichinarios, a on se desembolican dica adubir o suyo estato adulto, ta tornar-se-ne a lo oceano a desovar.

A migracion vertical diaria ye un comportamiento común; muitas especies marinas se dirichen a la superficie de nueit ta alimentar-se; dimpués tornan a las fonduras marinas mientres o día.

Un gran número de peixes marinos, como l'atún, migra de norte a sud anyalment, siguindo as variacions de temperatura en l'oceano. Isto ye de gran importancia ta la pesca.

As migracions d'os peixes d'augua dulce son cheneralment mas curtas, tipicament dende un laco a un río u viceversa, por motivos de desove.

Os peixes asinas, como otros organismos acuaticos, pueden clasificar-se ecolochicament por su tolerancia a distintas salinidatz, en eurihalinos u estenohalinos, así como por otros aspectos d'a suya adaptación.

Zoonimia editar

Ta más detalles, veyer l'articlo Ictionimia en aragonésveyer os articlos [[{{{2}}}]] y [[{{{3}}}]]veyer os articlos [[{{{4}}}]], [[{{{5}}}]] y [[{{{6}}}]]veyer os articlos [[{{{7}}}]], [[{{{8}}}]], [[{{{9}}}]] y [[{{{10}}}]].

La part d'a zoonimia que estudia as denominacions d'os peixes ye a ictionimia. Los estudios lexicos d'as parlas alto-aragonesas amuestran denominacions de peixes fluvials, con pocos eixemplos de peixes marins. Bi ha denominacions d'especies marinas documentadas de l'aragonés medieval en peaches y en estudios d'o lexico comercial.

Son ictionimos documentaus en aragonés medieval u actual:

Referencias editar

  1. 1,0 1,1 1,2 C.P.J.Hickman Principios Integrales De Zoologia - 10ª Ed. McGraw-Hill. 1998. pp. 688-689
  2. 2,0 2,1 2,2 Natividad Ferrer Marí, Miguel Gracia Vicente, Manuel Medina Martínez Bachillerato. Biología y Geología Bruño, 2008.
  3. Hickman, C. P., Ober, W. C. & Garrison, C. W., 2006. Principios integrales de zoología, 13ª edición. McGraw-Hill-Interamericana, Madrid (etc.), XVIII+1022 pp. ISBN 84-481-4528-3.

Bibliografía editar

  • Lozano Rey, L., Los peces fluviales de España; Memorias de la Academia de Ciencias. Madrit, 1935.
  • Lozano Cabo, F., Los peces de las aguas continentales españolas; Servicio Nacional de Pesca Fluvial y Caza. Madrit, 1964.

Vinclos externos editar

Referencias editar