Chudería de Zaragoza

L'alchama chodiga de Zaragoza estió una d'as comunidaz hebreas más importants d'Al-Andalus, a comunidat chodiga más important d'o Reino d'Aragón y, dimpués d'os rebolicios de 1391, d'a Corona d'Aragón.

Actual carrera Flandro, un d'os Siet Callizos d'a chudería de Zaragoza

Situación

Inicialment l'alchama se trobaba dentro d'as murallas romanas d'a ciudat, pero en l'anyo 1273 Chaime I permitió que los chodigos s'instalasen tamién en a zona contigua difueras d'a muralla, amán d'o Coso, en o que se clamaría la chudería nueva u d'os callizos. En zaguerías d'o sieglo XIII a chudería viella ocupaba la cantonada sudoriental de l'antigo recinto romano, extendendo-se per lo norte dica las proximidaz d'a carrera Mayor y la Madalena, y plegando per l'ueste dica la carrera Sant Chil, estando rodiada en a parti interior a la muralla per un muro de ladriello. Se comunicaba con a resta d'a ciudat per meyo de seis puertas que se zarraban per a nueit y mientres a Semana Santa. L'acceso prencipal se reyalizaba a traviés d'a clamada Puerta Ferriza, que se trobaba en o Coso, a l'altura de l'actual carrera Santo Dominguito.

Descripción

Mapa de l'alchama chodiga de Zaragoza. 1: Sinoga Mayor, 2: Sinoga Menor, 3: Sinoga de Bicurholim, 4: Sinoga d'os Siet Callizos, 5: Banyos, 6: Alcaicería, 7: Puerta Ferriza.

L'alchama contaba con a lo menos cinco sinogas amás de hespitals y centros de beneficencia, centros d'ensenyanza, banyos publicos y rituals, fornos, carnecerías, tabiernas y, difuera d'a ciudat, en un tozal de Miralbueno, un fosal. L'edificio más important de l'alchama yera la Sinoga Mayor, que tot y con estar gran acabó no estando prou pa toz los fidels, con os cuals s'habilitoron atras sinogas: a sinoga menor, a sinoga de Bicurholim, a sinoga de Talmud Torá y a sinoga de Bienbenist.

Historia

Dominio musulmán

A tolerancia inicial d'os invasors musulmans enta las atras relichions d'o libro permitió la florada d'as comunidaz chodigas en a peninsula. Zaragoza, capital d'a suya propia taifa, atrayió y alochó una d'as comunidaz chodigas más importants d'Al-Andalus. Entre los sieglos X y XI destacoron figuras como Yoná Ibn Yanáh, medico y escritor; Yekutiel ben Isaac, poeta que plegó a aconseguir la dignidat de gran visir; lo suyo disciplo lo poeta y filosofo Solomo Ibn Gabirol; lo tamién poeta y filosofo Ibn Paquda; lo medico y botanico Ibn Buqlaris; y lo poeta Yehuda Halevi.

Dominio cristian

Detalle d'un Menorah en a Casa de los Morlans, a on que se trobaba a Sinoga Mayor.

A suya población chodiga creixió en o sieglo XII como consecuencia d'a plegada de refuchiaus que fuyiban d'o fundamentalismo almuade. O reinau de Chaime I veyió l'acceso de chodigos zaragozanos a beluns d'os puestos más altos d'o reino, como Jahudá d'a Cavallería que estió baile de Zaragoza. Atros linaches chodigos importants de Zaragoza estioron los Alazar y los Alconstantín.

L'alchama tamién creixió como resultau la plegada de chodigos franceses dimpués de succesivas expulsions d'os chodigos d'ixe reino. Asinas se calcula que en l'anyo 1369 a población yera de bels 1500 vecins.

O sieglo XV marcó la baixada d'a comunidat a causa d'a creixent persecución y discriminación, rematando con a expulsión de 1492 que acabó con l'alchama chudía de Zaragoza, con muitos d'os suyos miembros exiliaus y atros convertius, pero no per ixo acceptaus plenament en a sociedat cristiana.

Os chodigos de Zaragoza s'exilioron enta dos destins. Un d'éls estió lo norte d'Africa a on plegoron familias como los "Nathan" y los "Benisti". L'atro estió la ciudat de Tesalonica que yera alavez baixo dominio turco.

Medicina

Os chodigos zaragozanos destacoron per a suya medicina. Asinas, a-saber-los reis d'Aragón contaban con o servicio de medicos chodigos zaragozanos como per eixemplo Jucef Almerech que asistiba a Chaime I, Jucef Ibn Cemero y Mosé Alatzar que asistiban a Chuan I, Junez y Salomón Trigo que asistiban a Alifonso IV. En 1469 Abiatar Ibn Crescas operaba con exito d'ungletas a Chuan II qui en agradeiximiento ordenaría la construcción d'o Reyal Monesterio de Santa Engracia.