Iste articlo ye en proceso de cambio enta la ortografía oficial de Biquipedia (la Ortografía de l'aragonés de l'Academia Aragonesa d'a Luenga). Puez aduyar a completar este proceso revisando l'articlo, fendo-ie los cambios ortograficos necesarios y sacando dimpués ista plantilla.
Articlo d'os 1000

Un arma nucleyar ye un arma que chenera una gran cantidat d'enerchía a partir d'una reacción de fisión u de fusión nucleyar. Iste tipo d'armas tienen una gran capacidat destrutiva, y son as mas potents que s'han emplegato nunca. Actualment, nomás un grupo relativament redueito d'estatos reconoixe que tien armas nucleyars.

Nuble radioactiva dimpués d'a bomba atomica de Nagasaki (1945).

Se dividen en dos tipos seguntes o suyo mecanismo d'actuación:

As armas nucleyars adoptan muitos formatos y pueden ser chitatas dende d'avions u por meyo de codetes y misils dende de submarins, portaavions, bases militars, ecetra. As armas nucleyars s'emplegan como una estratechia de demostración de superioridat y como una menaza.

En tiempos de guerra nomás han estato emplegatas en dos ocasions: en Hiroshima (Chapón) o 6 d'agosto de 1945 y en Nagasaki (tamién en Chapón) tres días dimpués, mientres a Segunda Guerra Mundial. Os tipos de bomba emplegatos estioron una bomba d'uranio y una de plutonio (as dos yeran bombas A). Bellas 120.000 presones morioron a l'inte y o dople debito a los efectos a meyo y largo plazo d'istas armas.

Dende allora han esclatato bellas 2.000 bombas nucleyars, muitas como prebatinas, por parti de siet estatos: os Estaus Unius, a Unión Sovietica, Francia, o Reino Uniu, China, a India y Pakistán. Se sospeita que atros países tienen capacidat nucleyar, mantenindo-lo en secreto.

Bomba atomica Little Boy 2.

Tipos d'armas nucleyars editar

As armas nucleyars se pueden clasificar seguntes o tipo de reacción nucleyar que libera a enerchía d'o esclatito e/u seguntes o suyo disenyo interno. De totas trazas, totas as armas nucleyars construitas dica l'actualidat penden d'una reacción de fisión ta prencipiar a liberación d'enerchía. Por un regular, as armas nucleyars se clasifican en os siguients tipos:

 
Esquema d'a bomba atomica Little Boy 1.Aletas d'a coda en forma de caixa. 2.Conchunto d'a recambra d'o canyón d'acero. 3.Detonador. 4.Cordite (explosivo propulsor sin de fumos convencional). 5.Prochectil d'uranio-235. Seis aniellos (26 kg) en un contenedor fino d'acero. 6.Dispositivo sensor d'a presión atmosferica y colector. 7.Rebestimiento contenedor d'a bomba. 8.Equipo de armato d'a bomba. 9."Bala" d'uranio-235 (caracteristicas tecnicas: 24 kg, 16 cm de longaria, 10 cm de diametro) 10. Celindro d'o canyón (o debuixo no se corresponde con as proporcions: teneba 180 cm de largaria, con un diametro interno de 10 cm) 11."Diana" d'uranio-235 (caracteristicas tecnicas: 36 kg) con receptaclo (o reflector de neutrons ye chusto a un canto) 12.Antena de l'altimetro Archie (4xAPS-13). 13.Fusibles (mesos t'armar a bomba chusto antis de chitar-la).

Bombas de fisión editar

As bombas de fisión obtienen a suya enerchía de raso a traviés d'o proceso de fisión d'atomos pesatos, por un regular uranio u plutonio. Istos atomos tienen isotopos radioactivos y beluns d'istos, como l'U-235 e o Pu-239, se pueden emplegar ta fabricar bombas atomicas.

O material radioactivo se mantiene deseparato en dos nuclios, cadagún con una masa inferior a la masa critica. En l'inte d'o esclatito, as dos masas subcriticas s'unen ta formar una masa supercritica por meyo d'un explosivo convencional.

Iste tipo d'arma nucleyar ye amás sencilla de fabricar y ye a que s'emplegó en a primera prebatina d'una bomba atomica (preba Trinity, prochecto Manhattan) y en as bombas chitatas sobre Hiroshima y Nagasaki a la fin d'a Segunda Guerra Mundial.

A enerchía liberata por iste tipo de bombas gosa estar de bellas decenas de quilotons. Ista, ye limitata por a cantidat de material radioactivo que se puet acumular en as masas subcriticas sin que se plegue ta la masa critica. A mayor bomba de fisión nunca no chitata teneba una potencia de 500kt.

Bels detalles tecnicos editar

L'uranio natural se composa prencipalment d'o isotopo 238, que no puet encetar él mesmo una reacción nucleyar en cadena (pero puet absorber un neutrón y desintegrar-se en plutonio 239) por emisión y absorción de neutrons, y una chicota parti (arredol d'o 0,7 %) d'uranio 235, muit radioactivo. Istos dos isotopos tienen una diferencia de peso d'arredol de l'1 por ciento, lo que permite, con un proceso d'enriqueiximiento de l'uranio muit largo y costoso, a concentración d'o isotopo 235. En una masa critica d'UAE (uranio altament enriqueixito), por termin meyo, un d'os dos u tres neutrons liberatos por a fisión d'un nuclio d'uranio 235 remata prevocando una nueva fisión, a mayoría d'os neutrons s'eslampan por a superficie, y no bi ha esclatito. Ta que una bomba como a de Hiroshima esclate se necesita un mecanismo que una de forma rapeda dos masas subcriticas, simplament chitando una masa contra l'atra. En o caso d'Hiroshima a enerchía d'a bomba se liberó en una millonesima parti de segundo. En un tipo de bomba como a de Nagasaki bastaba con menos d'una masa critica, debito a que o esclatito se produció por implosión, en iste caso a masa se fa supercritica por o esclatito de cargas esplosivas externas, por o que se reducen os espacios por a on que pueden fuyir os neutrons sin de chenerar fisions. Ta poder fabricar un arma nucleyar se necesita uranio enriqueixito con mas d'o 20 por ciento d'o isotopo 235; por debaixo d'o 20 por ciento a masa critica ye muit gran ta poder fer un aparato efectivo, d'atra mán una masa critica d'uranio enriqueixito a lo 93 por ciento, embolicato por un deflector de neutrons de berilio de cinco centimetros de gordaria sería de 22 kilogramos. Ta plegar a la masa critica con uranio enriqueixito a lo 20 por ciento cal tener alto u baixo 400 kilogramos.

Bombas de fisión aumentatas editar

En iste tipo de bombas se coloca una mica de deuterio y de tritio chunto con o material fisionable, en o nuclio d'a bomba. As altas temperaturas producidas por a fisión fan prencipar a fusión d'istos dos isotopos de l'hidrocheno. A reacción de fusión produce muitos neutrons d'alta enerchía que acceleran o proceso de fisión. D'ista traza una proporción mas gran de nuclios pesatos se pueden fisionar antis de que a fuerza d'a explosión no desepare o material radioactivo.

Iste metodo puet gosar a doblar a potencia d'una bomba de fisión (por eixemplo, una bomba de 20kt puet pasar a estar de 40kt). Manimenos, aa contribución d'a reacción de fusión a ista potencia ye muit chicota (un 1%). As bombas de fisión aumentatas son o primer paso ta conseguir una verdadera bomba de fusión atomica.

Bombas de fisión-fusión editar

As bombas de fisión-fusión obtienen a suya enerchía a partir d'a fusión d'isotopos pesatos d'o hidrocheno, como lo deuterio y o tritio, contenitos en forma de tritiuro, u deuteriuro de litio. Istos isotopos son inestables, y amás o tritio tamién ye radioactivo, por ixo s'emplegan combinatos con o litio, que, cuan absorbe neutrons, producto d'as reaccions nucleyars, se torna tamién radioactivo, y remata contribuindo a lo esclatito d'a bomba.

A reacción de fusión ye encetata por una reacción de fisión que a lo suyo arredol ye prencipiata por un explosivo convencional. Por ixo se dicen bombas de fisión-fusión, porque no ye posible alcanzar as temperaturas necesarias ta encetar a reacción de fusión sin d'una reacción de fisión previa.

Una bomba como ista, que obtiene a mayor parti d'a suya enerchía d'una reacción de fusión, se diz una «bomba neta», porque deixa relativament pocos repuis radioactivos.

Bombas de fisión-fusión-fisión editar

En iste caso, os neutrons producius por as dos primeras reaccions producen a fisión d'una capa esterna d'elementos pesatos.

Iste tipo de bomba, a on que gran parti d'a enerchía liberata proviene d'una reacción de fisión, s'ha clamato «bomba gran bruta», por a gran cantidat de repuis radioactivos que deixa. No s'ha de trafucar ista «bomba gran bruta» con a que apareixe mas t'abaixo.

Actualment se parla d'as «bombas brutas», que no responden a lo concepto de bomba nucleyar. Son bombas convencionals que contienen material radioactivo, que queda disperso dimpués d'o esclatito. Se puet decir que mientres as bombas nucleyars son armas de destrucción masiva, que destruyen tanto as vidas humanas como as estructuras como edificios, maquinas, instalacions, ecetra.; as bombas brutas son armas de desestruturacción masiva, porque pueden producir pocos danyos a lo prencipio, pero pueden fer inhabitable un puesto por muito tiempo.

Bombas de neutrons editar

As bombas de neutrons deixan eslampar gran cantidat de neutrons producius por una reacción de fusión. O gran poder de penetración d'os neutrons destruye cualsiquier forma de vida, encara que produce relativament pocos danyos a las estructuras.

Efectos editar

A enerchía liberata en un esclatito nucleyar ye de cuatre tipos,

Os efectos d'o esclatito y d'a radiación termica se producen de camín e son alleradors, asperando-se que causen o mayor numero de victimas (85% d'os muertos atribuitos a la bomba d'Hiroshima). Pero os efectos d'a radiación tamién son muit importants, e pueden manifestar-se mientres un periodo de tiempo muito mas largo y afectar tamién a la descendencia d'es personas espuestas a istos.

Potencias nucleyars editar

Actualment, son potencias nucleyars declaratas os Estaus Unius, Rusia, o Reino Uniu, Francia, a Republica Popular de China, India y Pakistán. Se creye que Israel tamién tien armas nucleyars, encara que no se'n ha puesto prebar, y refusa publicar si en poseye u no. Ista creyencia incluye, a mas, a la Republica de Sudafrica, con a que Israel haberba desembolicato de conchunta la bomba atomica.

Recientment, a Republica Democratica Popular de Corea (vulgarment conoixita como Corea d'o Norte) s'ha declarato nuevo miembro d'o Club Nucleyar, encara que no bi ha prebas fiables sobre iste feito. Tamién ye en o punto de gollata o programa nucleyar d'Irán, ya que as grans potencias son excepticas sobre as promesas d'uso civil d'ista fuent d'enerchía, debant d'o feito de que Irán poseye una d'as mayors reservas petroliferas d'o mundo.

Historia editar

En a Segunda Guerra Mundial, entre 1942 y 1944 un grupo d'accions de sabotache, ditas Batalla de l'augua pesata, feitas por o movimiento de resistencia noruego y os bombardeyos d'os Aliaus destruyoron planta de producción de Rjukan logrando a perduga de l'augua pesata producida. Istas accions, con os nombres en clau "Freshman, "Grouse" y "Gunnerside", consiguioron aturar a producción d'a planta a prencipios de 1943 ye aturar de feito a investigación nucleyar d'o Tercer Reich.

A la fin d'a II Guerra Mundial, o president d'os Estaus Unius, Harry Truman, prenió a decisión de chitar dos bombas atomicas sobre Chapón, que yera o zaguer país que quedaba por rendir-se.

O 6 d'agosto de 1945 a ciudat d'Hiroshima quedó destruita en o que estió lo primer bombardeyo atomico d'a historia. O 9 d'agosto de 1945 se chita la segunda bomba atomica sobre a ciudat de Nagasaki. Chapón se rendirá sin de condicions. A sinyatura de l'armisticio se produció lo 2 de setiembre de 1945 en o baixiello Missouri.

Antiparti d'o lanzamiento d'istas dos bombas atomicas mientres a II Guerra Mundial, s'han realizato, dende l'anyo 1945 mas de 2000 prebatinas nucleyars en mas de 30 puestos. O primer esclatito nucleyar de preba d'a historia, lo facioron os Estaus Unius a las 17:30h (ora local) d'o 16 de chulio de 1945 en o disierto d'Alamogordo en o estato de Nuevo Mexico (Estaus Unius). O prochecto ta la fabricación d'a bomba atomica, heba estato aprebato lo 18 de chunio de 1942 por o president estausunidense Franklin Delano Roosevelt con o nombre de Prochecto Manhattan.

Mientres a guerra freda o periglo d'un enfrentamiento nucleyar entre Estaus Unius y a Unión Sovietica condicionaba as relacions internacionals. Cuan as relacions diplomaticas fuoron millorando se sinyoron entre as dos superpotencias diversos alcuerdos ta reducir a suya fuerza nucleyar.

Con a fin d'o rechimen sovietico a tensión se'n fuó ta atros escenarios como Corea d'o Norte, India y Pakistán u l'Orient Meyo.

Vinclos externos editar