Iste articlo ye en proceso de cambio enta la ortografía oficial de Biquipedia (la Ortografía de l'aragonés de l'Academia Aragonesa d'a Luenga). Puez aduyar a completar este proceso revisando l'articlo, fendo-ie los cambios ortograficos necesarios y sacando dimpués ista plantilla.
Articlo d'os 1000

En fisica y quimica, a fisión nucleyar ye o proceso a traviés d'o que un nuclio atomico pesato se divide en dos u mas nuclios lichers y atros subproductos, por un regular neutrons y fotons (istos zaguers por un regular en forma de rayos gamma). A fisión libera una cantidat sustancial d'enerchía, tanto en forma de fotons como en forma d'enerchía cinetica. Ista enerchía yera previament almadacenata como enerchía d'enlace fuerte entre os nucleons.

Fisión nucleyar d'un atomo d'uranio-235.

A fisión se puet inducir de diversas formas. Cheneralment se bombardeya o nuclio con un neutrón d'a enerchía adecuata. Iste neutrón libre ye absorbito por o nuclio, que se torna inestable y se divide en diversas piezas (productos de fisión). Istas piezas cheneralment son dos nuclios mas lichers, dos u tres neutrons libres y bels fotons. A fisión nucleyar tamién se puet inducir por o bombardeyo con protons, atros nuclios, u fotons muit enercheticos. En bels elementos, a fisión nucleyar puet encluso surtir de traza espontania. A fisión nucleyar ye mas fácil contra mas pesato sía o nuclio atomico orichinal. Os elementos mas habituals ta producir fisión son l'uranio y o plutonio.

A fisión nucleyar produceix un efecto de reación en cadena, que ye a base d'as centrals nucleyars y as bombas atomicas. En efecto, a fisión d'un nuclio libera dos u mas neutrons que eslampan en direccions aleatorias y trucan a los atros nuclios, que tamién se fisionan. Ya que a fisión de cada nuclio libera dos u mas neutrons, y que istos produceixen nuevas fisions, penendendo d'as condicions de presión y a partir d'una cierta masa critica, o proceso remata con a fisión de toz os nuclios atomicos. En as bombas atomicas o proceso de fisión ye incontrolato, y en as centrals nucleyars o proceso se controla absorbindo o exceso de neutrons liberatos.

Mientres a reacción, se produceixen una gran cantidat de neutrons libres y d'enerchía, asinas a suma d'as masas d'os productos d'a fisión ye menor que a masa d'o isotopo radioactivo inicial seguntes a ecuación d'Einstein:

E = mc2

a on que E ye a enerchía, m ye a masa, y c ye a velocidat d'a luz en o vueito.

Veyer tamién editar