Iste articlo ye en proceso de cambio enta la ortografía oficial de Biquipedia (la Ortografía de l'aragonés de l'Academia Aragonesa d'a Luenga). Puez aduyar a completar este proceso revisando l'articlo, fendo-ie los cambios ortograficos necesarios y sacando dimpués ista plantilla.
Articlo d'os 1000
Aśoka
Emperador de l'Imperio Maurya

Aśoka

268 aC-232 aC
Predecesor Bindusara
Succesor Dasaratha Maurya

Naixencia ?
Pataliputra (India)
Muerte 232 aC
Pai Bindusara

Vardhana, con epiteto Aśoka ye l'emperador mes famoso de tota a historia d'a India con qui a dinastía Maurya plegó a lo suyo apocheu. Como en muitos sobirans gloriosos y antigos ye difícil deseparar a historia real d'a leyenda. morió en l'anyo 232 aC. Reinó dende l'anyo 268 aC dica l'anyo 232 aC. Aśoka significa "sin dolor", indicando que sería naixito sin ferir a la suya mai. Atros epitetos son Piyadasi ("amable mirata") y Devanampiya ("aimato por os dioses").

Yera fillo de Bindusara, o segundo emperador Maurya. En a suya cort hi heba muitos artistas persas refuchiatos dimpués d'a desaparición de l'Imperio Persa Aquemenida, ya irreversible en tiempos helenisticos. Seguntes Dionisio, l'embaixador griego ninviato por Ptolomeu II Filadelfo, a cort de Maurya yera famosa por o suyo luxo, fiestas palacinas y cazatas. Se casó con tres princesas, pero no se conoix que Charivaki, con a que tenió muitos fillos.

Se refirmó en a burocracia, un exercito permanent y un rete d'espionache. A fuent de riqueza estió l'agricultura, con un impuesto d'a cuarta parte. A capital yera alavez a mayor ciudat d'o mundo.

Con Ashoka amaneixen as primeras manifestacions artisticas en piedra, y a nueva arquitectura y escultura reflecta as influencias griega y persa, encara que con contenito indio. Tamién con Ashoka amaneixen as primeras manifestacions d'un arte budista: os lipi (peirons propagandisticos), as stupas y as cuevas-santuario entallatas en a roca. o viachero chino Faxián comenta que Ashoka devantó ueitanta y cuatre mil molimentos budistas.

Primeras anyatas de reinau editar

Primero yera bisorei de Ujjain (Madhaya Pradesh) y dimpués de Taxila (Pakistán), on teneba o prestichio de buen gubernant y pacificador y se familiarizó con o budismo, (estudió en o monesterio budista de Taxila). As suyas cuatre primeras anyatas de reinau son consideratas por beluns como ilechitimas porque encara no yera coronato oficialment. Beluns datan a suya coronación oficial con consagración por o sacrificio d'o caballo en l'anyo 268 aC. Pa ixo mandó fer gran y bella a capital Pataliputra. Antes de l'anyo 260 aC o suyo reino ye poco documentato.

Conquiesta de Kalinga y conversión a lo budismo editar

Conquirió Kalinga (Actual Orissa) enta l'anyo 260 aC y dimpués imposó a suya autoridat sobre tota a Peninsula Indostanica (de fueras d'o cabo meridional). D'alcuerdo con a tradición a conquiesta de Kalinga suposó una grant mortalera y impresionato por ixo preconizó a no violencia (ahimsa), y respeto d'o dharma (orden social y cosmico, y reglas morals d'alcuerdo con o budismo). Fació entallar edictos en roca en diferents puestos de l'imperio como en Shahbazgarli:

ueito anyatas dimpués d'a suya coronación, o rei, aimato d'os dioses, o de benevola mirata, asitió Kalinga. 150.000 hombres i quedoron cativos, 100.000 pasatos a cuitiello, y un numero encara mes gran perdió a vida. Pero dimpués con Kalinga conquiesta, l'aimato d'os dioses se trasformó pa seguir mes estreitament a recta conducta, pa aimar a recta conducta, y pa recibir a sabiduría en a recta conducta. Esta fue a promesa de l'aimato d'os dioses en o setio de Kalinga. Nunca mes el u os predecesors suyos emprenderán una guerra de conquiesta, que siembre o país de dolor y glarimas y crebe os ligallos de chermandat entre os hombres
 
Ashoka Empire

D'alcuerdo con os textos budistas a conquiesta de Kalinga trayó a iluminación d'Ashoka, encara que no bi ha garra documento contemporanio que corrobore u demuestra que Ashoka se convertise a lo budismo. Os restos d'o palacio y as fuents no endican que vivise d'una traza diferent a como viviba antes u como viviba cualsiquier emperador. Os restos d'o palacio muestran evidencias de protocolos u practicas zoroastricas. Manimenos si que ye cierto que dende ixe inte a doctrina budista impregnó o reinau suyo, y que defendió y patrocinó a los budistas, y que se retiró a lo monesterio budista de Taxila en l'anyo 233 aC. Se convertise u no se convertise a lo budismo, si que lo fació servir como camín d'unificación politica, y fació que a etica budista fuese una conducta moral pa tot o pueblo, que de feito yera de mayoría budista. L'abuelo y o pai d'Ashoka estioron brahmanistas, y encara que unificoron muitas tierras d'a India en base a lo poder militar y politico, no teneban refirme popular porque a mayor part d'a población refusaba l'orden social basato en as castas. Ashoka espleitó o entusiasmo d'o pueblo por o budismo, y prenió o papel de protector de toz os subditos. Hi heba tolerancia con as atras relichions.

Os edictos editar

Ashoka mandó entallar sobre piedra os edictos imperials en os puestos importants con mayor importancia simbolica de l'imperio. Estos edictos mos permiten deducir as pautas d'a organización social y administrativa. En o cabalto d'a piramide de poder yera l'emperador, seguito d'o primer ministro y un consello de ministros, dimpués os bisoreis d'as provincias (cuasi siempre parients), os gubernants civils, y en zaguera posición os funcionarios de districto, y muitos atros encargatos de diferents servicios como os escribans. Tamién hi heba muitos administradors, vichilants y servidors d'a cort, con un harem, residents forans y guardians d'os parques y chardins. Ashoka nombró 255 ministros d'a lei, con trazas de censors relichiosos que cosiraban o complimiento d'a lei sagrata, y a propagación d'o dharma.

en totas parz d'o mio imperio, os funcionarios de distritos, o gobernador de distrito y de provincia, cada cinco anyatas farán un viache oficial con esta fin: a predicación d'a Lei Sagrata y atros afers...O consello dará órdens a los funcionarios de districto pa l'administración conforme a la razón y conforme a lo dispuesto

Siempre toz, dica o rei han d'estar disponibles:

en o pasato, por muito tiempo, d'entre periodo anterior, no hi heba resolucions ni recepción d'informes....En tot inte, cuan soi minchando, en as estancias privatas, en o dormitorio, en a letrina, en o palanquín, en o chardín, en totas partes, os inspectors han d'informar-me sobre as necesidaz d'o pueblo, que en totas parz me en ocupo

En os edictos d'Ashoka siempre se muestra conscient d'a necesidat d'obras publicas y beneficas, invertindo-ie cuan caleba as propias riquezas.

en os camins he feito plantar figueras de Bengala que darán sombra a animals y hombres, y he feito plantar selvetas de mangos. He feito escarbar uns pozos y unas mansions de reposo. Y he feito costruir y muitos alchipes d'augua por tot pa que disfruten os animals y hombres..a distribución de donacions mías y d'as reinas...tamién he feito que s'ocupen d'o reparto de donacions d'os míos fillos y d'atros fillos d'as reinas, con a fin que se cumpla a Lei Sagrata y a reverencia a la Lei Sagrata.

Él mesmo quereba dar eixemplo d'austeridat:

en o pasato por muito tiempo os reis feban os ditos viaches de placer. Hi heba cazatas y atras diversions.
un gran pecato vei en as reunions festivas Piyadasi, aimato por os dioses

Ashoka prohibió o sacrificio d'animals en ixas fiestas y celebracions y ordena respetar a no violencia (ahimsa).

dengún ser vivo, dimpués de matar-lo ha de ser ofrendato y nenguna reunión festiva ha de ser feita...antes en a cocina d'o rei Piyadasi toz os días cientos de vivients yeran sacrificatos pa la salsa d'a carne. Pero agora...no se'n sacrifican que tres: dos pavos reyals y una gazela, y esta gazela no siempre. E d'astí enta debant estos tres vivients no serán sacrificatos.

En un edicto da una lista larguisma d'os animals que no pueden ser sacrificatos por lei. En o reinau d'Ashoka hi heba pena de muerte pa qui no cumplise la lei mayor, pero a pena de muerte podeba revisar-se.

Encara que en o suyo reinau protechió a la comunidat budista, ye partidario d'a libertat y convivencia relichiosa:

o rei Piyadasi aimato por os dioses deseya que en totas parz sigan establitas totas as relichions. Totas en verdat deseyan l'autodominio y a pureza. Pero a chent ye de diferents deseyos, de diferents pasions

Os edictos s'escribiban en l'idioma local y en atro de mayoritario. O costumbre d'entallar en piedra os decretos reyals puet estar d'orichen persa u griego, pero a elección cheomantica d'o puesto y forma escultorica d'os peirons ye de tradición india. O pilar ye en a simbolochía india un puent entre o divín y o humán, concentran as corrients enercheticas de l'universo y potencian toz os rituals machico-relichiosos.

Difusión d'o Budismo editar

En l'anyo 255 aC ninvió a lo suyo fillo Mahinda a Sri Lanka con un pollizo de l'arbol d'a iluminación. Encrara que Mahinda morió en l'anyo 204 aC en Sri Lanka, antes convirtió a lo budismo a lo rei Devanampiya Tissa, y dende l'inte Sri Lanka no ha deixato d'estar budista.

En l'anyo 245 aC Ashoka presidió o tercer concilio budista en Pataliputra, en o que codificoron os textos sagratos en luenga popular o pracrito, a penar d'a oposición dos monches de Caixmir, partidarios d'a codificación en sanscrito. Os monches de Caixmir se deseparoron y formoron a secta sarvastivada u "d'as cosas reals" (niegan o valor ilusorio d'a existencia), tendrán dimpués muita repercusión en o sudeste asiatico, multiplicando-sen en muitas sectas y escuelas.

D'alcuerdo con bella fuent dimpués d'una vida d'emperador Ashoka se retiró a la paz espiritual d'o monesterio budista de Taxila a on moriría en l'anyo 232 aC.

A fin editar

En os zaguers anyos d'o reinau d'Aśoka ya hi heba un descontento en o pueblo, prencipalment por a corrupción d'os muitismos funcionarios que formaban un rete admenistrativo interminable y centralizato en a cort de Pataliputra. Tamién podeba influir cierto descontento de cualques confesions relichiosas por o refirme oficial a lo budismo. En o inte d'a muerte de l'emperador os enemigos d'os Maurya canalizoron o descontento pa esclatar os primers chitos de rebeldía. Dimpués d'a muerte d'Aśoka l'imperio d'esboldregó. Taxila y Punchab s'independizoron, encara que gobernatos por dos fillos d'Aśoka. As provincias meridionals (actuals Kerala y Tamil Nadu) s'independizoron encara que yeran mayoritariament budistas. Os territorios d'o norte cayoron en mans d'invasors indo-griegos, sakas u partos. As cuaranta y cinco anyatas entre a muerte d'Aśoka y a desaparición definitiva d'a dinastía Maurya bi ha un gubierno de descendients d'Aśoka en linia dreita que no n'heban heredato ni o carisma ni o favor popular.

Bibliografía editar

Vinclos externos editar