Biarnés
Bearnés

En narancha arias de parla biarnesa
Localización cheografica
Estau {{{estau}}}
País {{{país}}}
Rechión {{{rechión}}}
Parlau en Biarn
Lugars principals Pau, Aulorón
Atras denominacions {{{atras denominacions}}}
Charradors
Oficial en {{{oficial}}}
Reconoixiu en {{{reconoixiu}}}
Regulau por
Vitalidat
Escritors principals
Rasgos dialectals
Clasificación lingüistica
Indoeuropea
Codigos
ISO 639-1 oc (occitán)
ISO 639-2 oci (occitán)
ISO 639-3 oci
SIL oci

O biarnés[1] (en occitán bearnés u biarnés) ye o nombre dau a o dialecto gascón de l'occitán fablau en o Biarn. L'uso d'un nombre especifico pa o biarnés responde a la importancia historica d'a rechión d'o Biarn, un un vizcondau que se tornó en un prencipau sobirano baixo o mandato de Gastón Fébus. Dende a metat d'o sieglo XIII dica a Revolución francesa, o biarnés estió a luenga administrativa y churidica d'iste territorio, asinas como d'os países que en yeran ligaus: Navarra, Sola y Foix. A ortografía standardizada definida por os documentos administrativos y chudicials fue adoptada difuera d'as mugas d'o Biarn, no nomás en a parti de Gascunya, sino tamién en bels territorios bascos.

L'idioma francés exerció una creixient influyencia en o Biarn dende metat d'o sieglo XVI, debiu a la suya anexión como provincia francesa en 1620. L'uso d'o biarnés como idioma institucional remató con a Revolución, estando dende alavez o suyo uso limitau a la cultura popular. Cyprien Despourrins, Xavier Navarrot y Alexis Peyret, por eixemplo, dioron vida a o biarnés a traviés d'as suyas obras. Dende a segunda metat d'o sieglo XIX dica a primera metat d'o sieglo XX, o biarnés fue standardizau, particularment por Vastin Lespy, Simin Palay y Jean Bouzet.

O biarnés continó estando a luenga mayoritaria entre o pueblo biarnés en o sieglo XVIII. No ye dica a segunda metat d'o sieglo XIX cuan o suyo uso prencipia a decayer en favor d'o francés. A escuela francesa dentro en conflicto dreito con l'uso d'as luengas rechionals en o zaguer tercio d'o sieglo XIX y dica a primera metat d'o sieglo XX, causando un claro declin en a transmisión d'o biarnés entre as familias a partir d'os anyos 1950. Como reacción, se creya a primera calandreta en Pau en 1980, permitindo que a luenga tornase a la educación. O numero de parlants de biarnés ye dificil d'estimar; una encuesta de 2008 deciba que entre un 8 y un 15% d'a población charraba biarnés, pendendo d'a definición que se fese. Actualment o biarnés/gascón ye clasificau como luenga en periglo d'extinción por a Unesco.

Definición editar

Clasificación editar

O biarnés ha estau clasificau entre as luengas occitanorromanicas por, entre atros lingüistas, Pierre Bec[2]. I hai un vivo debat[3] sobre a pertinencia d'o biarnés/gascón a una sola y unica luenga, l'occitán[3]. Pa bels lingüistas, o biarnés/gascón sería un dialecto de l'occitán[4], pa atros constituyiría una luenga especifica y distinta como puet estar o catalan [5] en o seno d'as luengas occitanorromanicas. En o numero 10 d'o "Buletín de l'observatorio d'as practicas linguisticas Luengas y ciudaz", publicau por o ministerio de Cultura francés, o lingüista alemán Georg Kremnitz[6] declaró que nomás veyeba lechitimo discutir a pertinencia d'o biarnés/gascón a o conchunto occitán[nota 1]. A la seguida, afirma que existe un consenso emerchent seguntes o qualo o biarnés/gascón "constituye, dende o punto d'anvista d'a suya chenesi[nota 2], una entidat distinta de l'occitán propiament dito"[6]. Manimenos, en haber evolucionau en "simbiosi" con iste zaguero mientres sieglos, o biarnés/gascón se considera cheneralment una variedat d'a luenga d'oc[6].

Uso d'a luenga editar

En una encuesta de 1982 feita en o Biarn un 51% d'a población deciba charrar biarnés, un 70% lo entendeba y un 85% yera a favor d'a conservación d'a luenga.

Notas editar

  1. A integración d'o provenzal, lengadocián, lemosín, auvernés y vivaro-alpín en o conchunto occitán no han estau obchecto de debat en o buletín ministerial.
  2. O gascón/biarnés contiene un important substrato aquitano, u protobasco, que lo fa diferent d'as atras luengas occitanorromanicas.

Referencias editar

  1. (an) Diccionario ortografico de l'aragonés (Seguntes la Propuesta Ortografica de l'EFA). Versión preliminar. Estudio de Filología Aragonesa. ISSN 1988-8139. Octubre de 2022.
  2. (oc) Gasconha: lenga e identitat. Philippe Lartigue. Per Noste, Orthez 2010. ISBN 978-2-86866-079-4.
  3. 3,0 3,1 (fr) Langues et cité, l'occitan. Ministère de la Culture français.
  4. (fr) "Petit dictionnaire Français Occitan: (Béarn)", La Civada/Per Noste, 1984. ISBN 2-86866-000-2.
  5. (fr) "Le gascon: Études de philologie pyrénéenne", Gerhard Rohlfs. Ed. Marrimpouye jeune, Tübingen/Pau, 1977, 252 p. ISBN 3-484-52025-6.
  6. 6,0 6,1 6,2 (fr) "La langue d'oc : une et plurielle", op. cit. page 7


Dialectos de l'occitán
Auvernés | Gascón (Aranés, Biarnés, Cispirenenco) | Lemosín | Lengadocián | Provenzal (Shuadit, Nizardo, Mentonasco) | Vivaro-alpín