Mitolochía romana

Iste articlo ye en proceso de cambio enta la ortografía oficial de Biquipedia (la Ortografía de l'aragonés de l'Academia Aragonesa d'a Luenga). Puez aduyar a completar este proceso revisando l'articlo, fendo-ie los cambios ortograficos necesarios y sacando dimpués ista plantilla.

A mitolochía romana, ye dicir as creyencias mitolochicas d'os habitants de l'Antiga Roma, puede considerar-se formada per dos partes: la una, tardana y literaria mes que mes, consiste en temas nuevos de tot procedents d'a mitolochía griega, l'atra, mayoritariament antiga, funcionaba en formas muit diferents a las d'a equivalent griega.

Lar Familiaris del sieglo I a.C.

Naturaleza d'os antigos mitos romanos

Os romanos no teneban relatos secuencials sobre os suyos dioses comparables a la Titanomaquia u a seducción de Zeus por Hera, dica que os suyos poetas prencipioron a adoptar os modelos griegos en o zaguer lapso de tiempo de l'republica romana. Manimenos, o que sí teneban yera:

• Un sistema muit desembolicau de rituals, escuelas sacerdotals y panteon de dioses relacionaus;
• Un rico conchunto de mitos historicos sobre a fundación y historia d'a suya ciudat por parte d'actors humans con ocasionals intervencions divinas.

Mitolochía antiga sobre os dioses

O modelo romano incluiba una forma muit diferent a la d'os griegos de definir y concebir a os dioses. Por eixemplo, en a mitolochía griega Deméter yera caracterizata por una historia muit conoixida sobre a suya dolor por o rapto d'a suya filla Persefone a mans de Hades. Os antigos romanos, por contra, concebiban a o suyo equivalent Ceres como una deidat con un sacerdot oficial clamau Flamen, d'os flamines de Chupiter, Marte y Quirino, pero superior a os de Flora y Pomona. Tamién la consideraban agrupada en una triada con atros dos dioses agricolas, Liber y Libera, y se sabeba a relación de dioses menors con funcions especializadas que la asistiban: Sarritor (entrecavador), Messor (cullidor), Convector (carriador), Insitor (sembrador) y cuantas docenas mas.

Asinas pues, a «mitolochía» romana arcaica, a o menos referent a os dioses, no yera formada por relatos sino mas bien as complexas interrelacions entre dioses y humans.

A relichión orichinal d'os primers romanos fue modificada por a adición de numerosas y contradictorias creyencias en epocas posteriors, y por l'asimilación de grans porcions d'a mitolochía griega. O poco que se sabe sobre a relichión romana primitiva no ye gracias a relatos d'a epoca, sino a escritors posteriors que miroron de preservar as viellas tradicions de l'ixuplido en o cual yeran cayendo, como o estudioso d'o sieglo I a.C. Marco Terencio Varrón. Atros escritors clasicos, como o poeta Ovidio en os suyos Fastos ("calandario"), fuoron fuertement influius por os modelos helenisticos, y en as suyas obras se recurre con frecuencia a las creyencias griegas.

Mitolochía antiga sobre a historia romana

En contraste con a falta d'o material narrativo sobre os dioses, os romanos teneban muitas leyendas sobre a fundación y primera expansión d'a suya propia ciudat. Amás d'istas tradicions d'orichen mayoritariament local, a iste surtiu se adhibió material procedent d'as leyendas heroicas griegas en una epoca temprana, fendo por eixemplo a Eneas antipasau de Romulo y Remo.

A Eneida y os primers libros de Livio son as millors fuents exhaustivas ta ista mitolochía humana.

Dioses nativos romanos e italicos

A Triada Capitolonia.

As practicas rituals romanas d'os sacerdotz oficials distinguiban clarament dos clases de dioses: los di indigetes y los di novensides u novensiles. Os indigetes yeran os dioses orichinals d'o estau romano, y o suyo nombre y naturaleza son indicaus por os titols d'os sacerdoz mas antigos y por as fiestas fixas d'o calandario. Os novensides yeran divinidaz posteriors que os suyos cultos fuoron introdueitos en a ciudat en o periodo historico, por un regular en una calendata conoixida y como respuesta a una crisi especifica u necesidat.

As divinidaz romanas primitivas incluiban, amás de los di indigetes, muitos d'os clamaus dioses especialistas que os suyos nombres yeran invocaus en realizar diversas actividaz, como a collita. Os fragmentos d'os viellos rituals que acompanyaban a istes actos como a siembra revelan que en cada parte d'o proceso s'invocaba a una deidat diferent, estando o nombre de cadaguna d'ellas derivau regularment d'o verbo ta la operación. Istas divinidaz pueden estar agrupadas baixo o termin cheneral de dioses asistents u auxiliars, que yeran invocaus de conchunta con a deidaz mayors. Os antigos cultos romanos yeran mas un polidemonismo que no un politeísmo: os conceptos que os adoradors teneban d'os sers invocaus consistiban en poco mas que os suyos nombres y funcions, y o numen u "poder" d'o estar se manifestaba en formas altament especializadas.

O caracter d'os indigetes y as suyas fiestas amuestran que os antigos romanos no només yeran miembros d'una comunidat agricola sino que tamién yeran orgullosos de luitar y muit relacionaus con a guerra. Os dioses representaban distintivament as necesidaz practicas d'a vida diaria, como las sentiba a comunidat romana a la cual perteneixeban. S'entregaban escrupulosament a os ritos y ofrendas que consideraban apropiaus. Asinas, Chan y Vesta guardaban a puerta y o fogar, os Lars protecheban o campo y a casa, Pales os pastos, Saturno a siembra, Ceres o creiximiento d'o grano, Pomona a fruita, y Consus y Ops a collita. Mesmo o machestuoso Chupiter, rei d'os dioses, yera honrau por l'aduya que as suyas plevias daban a las granchas. En o suyo mas amplio caracter yera considerau, a traviés d'o suyo arma de rayos, o director de l'actividat humana y, por o suyo amplio dominio, o protector d'os romanos en as suyas expedicions militars dillá d'as buegas d'o suyo propio país. Prominents en a epoca mas antiga estioron os dioses Marte y Quirín, que a ormino s'identificaban entre éls. Marte yera un dios d'a guerra a qui s'honraba en marzo y octubre. Os investigadors modernos creyen que Quirín estió o patrón d'a comunidat militar en tiempos de paz.

A la cabeza d'o panteón primitivo se trobaba a triada Chupiter, Marte y Quirín (que os suyos tres sacerdotes, u flamines, teneban o mayor rango), y Chan y Vesta. Istes dioses antigos teneban poca individualidat, y as suyas historias personals no teneban matrimonios y chenealochías. A diferencia d'os dioses griegos, no se consideraba que funcionaban d'a mesma forma que os mortals, y por ixo no existe guaires relatos d'as suyas actividaz. Iste culto primitivo ye asociau con Numa Pompilio, o segundo rei de Roma, de qui se creyeba que tenió como consorte y consellera a la diosa romana d'as fuents Echeria, a qui a ormino s'identifica como una ninfa en as fuents literarias posteriors. Manimenos, s'adhibioron nuevos elementos en una epoca relativament temprana. A la casa reyal d'os Tarquinios s'atribuyó en as leyendas o establimiento d'a gran Triada Capitolina, Chupiter, Chan y Minerva, que asumió o puesto supremo en a relichión romana. Atras adicions estioron o culto a Diana en o Mont Aventino y a introducción d'os Libros Sibilinos, profecías d'a historia d'o mundo que, seguntes a leyenda, estioron compradas por Tarquinio a zaguers d'o sieglo IV a.C. a la Sibila de Cumas.

Dioses extranchers

A diosa Cibeles, d'orichen frichio.

L'absorción de deidaz locals vecinas ocurrió a mida que o estau romano conqueriba o territorio vecino. Os romanos gosaban conceder a os dioses locals d'o territorio conqueriu as mesmas honors que a os dioses antigos que heban estau consideraus propios d'o estau romano. En muitos casos as recientment adquiridas deidaz yeran convidadas formalment a levar o suyo domicilio a nuevos santuarios en Roma. En 203 a. C., la figura de culto representativa de Cibeles estió retirada de Pesino (Frichia') y acullida cerimoniosament en Roma. Amás, o creiximiento d'a ciudat atrayó a extranchers, a os cuals se les permitiba de continar con l'adoración a os suyos propios dioses. D'ista traza plegó Mitra a Roma y a suya popularidat en as lechions extendió o suyo culto dica tan luent como Bretanya. Amás de Cástor y Pólux, os asentamientos conquerius en Italia pareixen haber contribuiu a o panteón romano con Diana, Minerva, Hercules, Venus y atras deidaz de menor rango, cualcunas d'a cuals yeran divinidaz italicas, procedendo belatras orichinalment d'a cultura griega de Magna Grecia. As deidaz romanas importants estioron finalment identificadas con os mas antropomorficos dioses y diosas griegos, y asumioron muitos d'os suyos atributos y mitos.

Os doce dioses d'o Panteón Romano

Nombre	Equivalent griego	Función, caracteristicas	Atributo
Chupiter	Zeus	Pai de dioses y d'hombres, sobirán d'as alturas, o que administra a Chusticia, lanza o rayo y amuntona as boiras.	L'aliga, o rayo y o cetro.
Chuno	Hera	Reina d'os dioses, protectora d'o matrimonio y d'a familia.	O pavo reyal y a corona.
Neptún	Poseidón	Dios d'a mar, d'os caballos y d'os tierratremos.	O trident y o carro.
Minerva	Atena	Diosa d'a intelichencia y d'a guerra chusta, protectora d'as institucions politicas, d'as ciencias y d'as artes, patrona d'os artesans.	O casco, o escudo, la lanza, a olivera y o bobón.
Marte	Ares	Dios d'a guerra destructiva y d'a luita.	a espata, o escudo y o casco.
Venus	Afrodita	Diosa de l'amor y a belleza.	a paloma, o espiello y a concha marina.
Apolo	Apolo	Dios d'a luz, d'a poesía, d'a musica, d'a profecía y d'a medicina.	a lira, l'arco y a sayeta.
Diana	Artemisa	Diosa d'a virchinidat, de la caza y d'a luna.	a luna, l'arco de plata, a sayeta y o carcaix.
Mercurio	Hermes	Dios d'o comercio, protector d'os camins y guía d'o viachero.	O Petaso, o caduceu, as sandalias aladas y o bolso.
Baco	Dionís	Dios d'o vin y d'a danza, inspirador d'o delirio y l'extasi.	O tirso.
Vulcán	Hefesto	Dios d'os volcans, d'os incendios y d'a ferrería.	a enclusa y o martiello.
Plutón	Hades	Dios d'a muerte, sinyor de l'Inframundo.	a corona d'ebano, o trono d'ebano y o carro tirau por cuatro caballos negros.

Vinclos externos

• Mitolochía de Roma en dearqueologia.com
• Mitolochía romana en cuentos-infantiles.idoneos.com
• elolimpo.com, mitolochía clasica