Mai
|
Iste articlo ye en proceso de cambio enta la ortografía oficial de Biquipedia (la Ortografía de l'aragonés de l'Academia Aragonesa d'a Luenga). Puez aduyar a completar este proceso revisando l'articlo, fendo-ie los cambios ortograficos necesarios y sacando dimpués ista plantilla. |
- Iste articlo tracta sobre as mais en sentiu biolochico y sociolochico. Ta atros usos de «mai» se veiga Mai (desambigación).
A mai (en baixorribagorzano mare[1][2][3][4]) ye a fembra prochenitora, biolochicament u social, d'una criatura. O prochenitor masculino se clama pai.
_c._1900.jpg)
En os sers humanos, como en os atros mamiferos, a mai d'una criatura la chesta en a suya matriz dende l'inte d'a concepción dica que o feto ye prou desarrollato ta naixer. En ixe momento, a mai libra la criatura. En que o bebé ye naixito, os peitos d'a mai producen leit pa alimentar a la criatura.
En os organismos asexuatos, «mai» fa a veces referencia a lo prochenitor. En o caso d'os organismos unicelulars que se reproducen per fisión, a celula mai ye a que s'estalla ta producir celulas fillas.
Mama y, mas que denguna atra, mamá son as parolas afectivas pa clamar a la mai en aragonés. En os parlaches de Sobrarbe lo menos, a forma mamá no lieva nunca articlo: «Di-le-ne a mamá», «si no t'apuras mamá no querrá esperar-te».
Etimolochía
editarA parola procede de l'acusativo latín matre(m), o grupo -tr- tornando-se -ir- probablement per influencia d'o gascón. O vocable latín mater se veye emplegato a ormino en cultismos como alma mater, y lo suyo orichen entronca con o d'as altras luengas indoeuropeas, o que fa que a parola se pareixca en muitas d'as luengas d'Europa.
De vez, o concepto ye expresato de trazas prou amanatas en muitas d'as luengas d'a Tierra; no nomás en as d'orichen indoeuropeu (an a radiz ye *ma), tamién en altras que no bi guardan relación, como puede estar a chinesa (ma, en pinyin). Isto probablement se deba a la relativa facilidat d'a pronunciación d'a silaba /ma/ pa os ninons, en os que o sistema fonador encara no ye totalment desarrollato.
Importancia d'a figura d'a mai
editarA figura d'a mai ye estata fuent d'inspiración ta muitas obras destacatas d'o mundo de l'arte. Asinas queda reflectato:
- en obras literarias, como Мать ("A Mai") de Maksim Gorkiy u Mutter Courage und ihre Kinder ("Mai Corache y os suyos fillos") de Bertolt Brecht .
- en esculturas, como la de Mai y fillo de Rodin.
En muitos países d'o mundo se celebra anyalment o Día d'a Mai.
En muitas ramas d'o cristianismo, a Virchen María ye considerata y clamata la "Mai de Dios".
Referencias
editar- ↑ ARNAL PURROY, Mª Luisa, Diccionario del habla de la Baja Ribagorza Occidental -Huesca-; Institución «Fernando el Católico» + Gara d'Edizions. Zaragoza, 2003. ISBN 84-8094-052-2
- ↑ TOMÁS, Xavier y USÓN, Chusé Raúl (Eds.). Dámaso Carrera (1849-1909). Obra en aragonés ribagorçano. Xordica Editorial. Zaragoza, 2012. ISBN 978-84-96457-61-4.
- ↑ CHAZAL, Elena, TOMÁS, Xavier y USÓN, Chusé Raúl (Eds.). Bernabé Romeo (1841-1916). Obra en argonés ribagorzano. Xordica Editorial. Zaragoza, 2016. ISBN 978-84-16461-12-7.
- ↑ TOMÁS, Xavier y USÓN, Chusé Raúl (Eds.). Cleto Torrodellas (1868-1939). Obra en aragonés ribagorçano. Xordica editorial. Zaragoza, 2011. ISBN 978-84-96457-58-4.
