Congosto de l'Entremont

Iste articlo ye en proceso de cambio enta la ortografía oficial de Biquipedia (la Ortografía de l'aragonés de l'Academia Aragonesa d'a Luenga). Puez aduyar a completar este proceso revisando l'articlo, fendo-ie los cambios ortograficos necesarios y sacando dimpués ista plantilla.

Iste articlo tracta sobre o congosto de l'Entremont. Ta altros usos d'o toponimo «Entremont» se veiga Entremont (desambigación).

O congosto de l'Entremont (pronunciau /lentre'mon/) ye un congosto natural sobre o río Cinca que se prolarga 1,5 kilometros (aproximadament) d'entre os arredols d'a localidat de Mediano y dica Ligüerre d'a Cinca, en sud d'a comarca de Sobrarbe (Uesca).

Ye un congosto natural socavau per o río Cinca contra la penya calsinera que forma d'una man o tozal de Sant Mitier u «tozal Corona», y de l'altra a sierra de l'Entremont y, especialment, as leneras de lo penyastro d'ista segunda que ha nombre Picatiecho.

Dende 1969, l'acceso d'o río Cinca ta'l congosto se troba interrumpido por a renclusa de l'entibo de Mediano, que bi ye en a boca. A surtida d'o río de o congosto se troba tamién con unaltro pantano, que ye l'entibo de Lo Grau, debaixo d'o Puent de l'Entremont por a on que i esnaviesa a carretera local de Palo ta'l Mesón de Ligüerre, por o que o poco mas d'1 km que mesura de largo lo congosto ye a sola distancia no embalsada que recorre o río Cinca por ista part.

L'Entremont en a cultura popular

Enantes d'a construcción d'as dos presas que lo tancan, o congosto de L'Entremont chugaba un papel principal en o folklore relacionau con cualques oficios tradicionals en a comarca de o Sobrarbe.

Un d'os oficios mas enradigaus en os lugars y villas que i hai en a ribera d'a Cinca heba estau siempre o de navatero. Por a naturaleza d'aquella profesión, en l'actualidat desapareixida, L'Entremont yera o paso de mas periglo por a on que pasaban as navatas de camín t'a Tierra Plana en a exportación d'a madera, pus o río bateba muit fuerte y per estar tan pretas as penyas d'una man y de l'altra, o cabal d'es mayencos i fa augmentar a corrient lo que implicaba un augmento d'a velocidat de naviego ta las navatas y lo consecuent periglo de vulcar-las y d'afogar-se.

Mas allá de Entremón nunca irá una navata.
Río y vida, al final, a un pantano hemos de dar.

Por os periglos tan principals que i pasaban, se i construyón cualques ermitas ta que, d'alcuerdo con as creyencias populars, os santos y santas advocaus parasen cuenta con a vida d'os navateros. En iste sentido, ye significativo lo numer d'istes templos que omne i puede trobar en os arredols: a de Sant Mitier y Sant Celedonio, en l'altura d'o tozal Corona ye lo caso millor conoixiu, pero no lo solo caso que n'i hai. Existen tamién ermitas en Monclús (l'antiga capiella d'o castiello) ta fer ofrendas d'antes no se pasás o congosto, y as ermitas de Sant Salvador y la virchen d'o Pilar en Ligüerre d'a Cinca, en a riba occidental d'o río, y a de Sant Per d'As Ventosas en os arredols de Sant Per de Trillo en a man oriental, todas ellas que recibiban ofrendas de os navateros mas devotos cuan saliban de congosto.

Belaltras ermitas cosiran o congosto dende as alturas. Ademés de a dita ermita de Sant Mitier y Sant Celedonio, en i hai unaltra en a baixant de o propio mont de Sant Mitier que ha nombre de Santa Waldesca, y unaltra mas en l'altura d'o tozal d'A Selva Alta, en a man cuentra (sierra de l'Entremont), que ye la de Sant Pero y Santa Barbara.

Manimenos, por a interrupción d'o corso natural d'o río Cinca con os entibos (especialment el d'alto, que ye l'entibo de Mediano), o transporte de maderas con as navatas s'ha feito inviable de L'Aínsa t'abaixo. En relación con isto, o grupo sobrarbenco La Ronda de Boltaña incluyón uns versos en referencia a lo congosto en una d'as pocas cancions melanconiosas que han expublicau, «Primero de Noviembre», en o disco «País de anochecida» de 2001:

Cae Octubre, y se va -lagrimicas al agua-
No os quisiera engañar, nunca llegareis al mar.
Mas allá de Entremón nunca irá una navata;
Río y vida, al final, a un pantano hemos de dar.^[1]

«Primero de Noviembre», La Ronda de Boltaña, 2001

Tamién unaltro grupo musical, iste d'oríchens zaragozanas anque bels d'os suyos miembros son afincaus en Sobrarbe en l'actualidat, incluyó una referencia a la perduga de l'oficio tradicional de navatero en consecuencia d'a construcción d'as renclusas. La Orquestina del Fabirol, en una versión d'a canción tradicional sobrarbenca «Cinca traidora» (incluida en o disco Me'n baixé ta Tierra Plana, 1994^[2]), incluyón bellas referencias a la desaparición d'iste oficio: