Iste articlo ye en proceso de cambio enta la ortografía oficial de Biquipedia (la Ortografía de l'aragonés de l'Academia Aragonesa d'a Luenga). Puez aduyar a completar este proceso revisando l'articlo, fendo-ie los cambios ortograficos necesarios y sacando dimpués ista plantilla.
Cheorchianos
ქართველები
Kartvelebi
Cheorchianos
Población total
5-7 millons (estim.)
Rechions con comunidaz importants
Cheorchia 3.450.850
Turquía 1.500.000
Rusia 950.000
Estaus Unius 100.000
Irán 20.000
Azerbaichán 14.900
Aragón 215[1]
Idiomas
Cheorchiano
Relichión

Cristianismo:
- Ilesia ortodoxa cheorchiana
- Catolicismo cheorchiano

Islam
Pueblos relacionaus
Altros pueblos surcaucasicos:
- Suans
- Las
Mapa

Lo pueblo cheorchiano (en cheorchiano: ქართველები) ye un pueblo kartvelico, d'orichen bien antigo. O suyo numero ye estimato en uns 6 millons, a mayor parti d'os cuals habitan Cheorchia (a on que composan mes d'o 80% d'a población), pero tamién en bi ha comunidaz prou importants a Turquía, Rusia u Azerbaichán.

Nombre

editar

Es cheorchianos se claman a éls mesmos Kartvelebi (ქართველები), a la suya tierra Sakartvelo (საქართველო) y a lo suyo idioma Kartuli (ქართული), nombre acumulato ta un lechendario avantpasato Kartlos, pai eponimo d'a nación y bisnieto d'o personache biblico Chafet.

O nombre de cheorchianos, con que se conoixen a cuasi toz es idiomas d'o mundo, s'atribuyiba t'o santo patrón Sant Chorche, pero pareix que ye una error. A etimolochía ye incierta, si bien poderba derivar d'o griego Geōrgía (Γεωργία).

En a versión aragonesa d'o "Libro de Marco Polo" escriben georgeanos:

Como los georgeanos son dius la sennoria de los tartres.
Los georgeanos son dius la senyoria de los tartres qui habitan en leuant, et son buenas gentes d'armas et bellos de cuerpo. En aquesta prouincia es aquella tierra que Alexandre no pudo passar quando quiso venir en ponent por tal como hia muchos aspros caminos. Et es muy fuert tierra, car de vna part ya muy altas montanyas et de la otra es la mar ocçiana, assi que aquesta tierra es tan fuert que no se puede caualgar. Et por aquesta razon ternien pocas gentes el passo de aquellas encontradas a todas las gentes del mundo, et Alexandre fizo fer en vn fuert passo que hia vn fuert castiello por tal que aquellas gentes no le viniessen de suso et metiole nombre La Puerta del Fierro. En aquesta prouincia se faze mucha seda et hia ciudades, villas et castiellos assaz, et han muchos buenos açores. Et otra cosa non se que pueda dir, por que fago fin en aquesti present libro.

En "La Flor de las Ystorias d'Orient" escriben iorgians, ye dicir "chorchians":

et perdio se hide mucha gent de Erminia et de tartres et de iorgians; por la cual razon sdeuino que los tartres se tornaron todos desbaratados, no pas por el poder de los enemigos, mas por desauentura et...

Descripción

editar

Antropolochicament, os cheorchianos son una etnia caucasiana, d'o grupo balcanocaucasián, compuesto d'espeso per personas d'alzaria meya u meya-alta, constitución esbelta, pigmentación clarisca y pelo y uellos escuros.

Idioma

editar
Se veiga l'articlo sobre l'idioma cheorchiano.

O cheorchiano ye un idioma d'a familia de luengas sudcaucasicas u kartulianas. Ye un d'os idiomas d'o mundo que conta con alfabeto propio exclusivo, l'alfabeto cheorchiano.

Cultura y sociedat

editar
 
Xota Rustaveli, poeta cheorchiano d'o sieglo XI

Relichión

editar

A relichión principal ye a cristiana, estando-ne o país un d'os primers a convertir-se a o cristianismo, en l'anyo 327. A branca mayoritaria ye a Ilesia ortodoxa cheorchiana, pero tamién bi ha catolicos cheorchianos.

Os cheorchianos acatoron as tesis d'o concilio de Calcedonia dimpués d'o tercer concilio de Dvin (607), cuan se deseparoron confesionalment d'os armenios y albans caucasicos y s'alinioron con Costantinoble.

Bi ha uns cuantos dances tipicos d'os cheorchianos, d'entre os cuals:

  • o kartuli, dance romantico de difícil tecnica, danzato per una parella y remerador d'un casamiento;
  • o khorumi u jorumi, dance procedent d'a rechión d'Acharia, d'orichen belico;
  • o khevsuruli, un d'os dances montanyeses mes conoixitos y tipicos de Cheorchia, que consiste a una representación vigorosa d'a batalla entre dos hombres per una muller.

Historia

editar
Se veiga l'articlo Historia de Cheorchia.

A Historia suya recula enta tiempos preistoricos, anteriors a la creyación d'os antigos reinos cheorchianos de Colquida y Iberia d'o sieglo XIII aC., fendo d'os cheorchianos un d'os pueblos actuals con mes tradición historica. Es antigos griegos y romanos conoixoron es cheorchianos per os nombres de colquidos y ibers. Muitos historiadors, antropologos, arqueologos y lingüistas s'enciertan a dicir que es avampasatos d'os cheorchianos actuals, as tribus protokartulianas, habitoron o sud d'o Caucas y o norte d'Asia Menor den d'o Neolitico.

Bels historiadors y eruditos en o sieglo XIX relacionoron lingüisticament y cultural es protokartulians con os pueblos preindoeuropeus d'Europa (etruscos, protovascos, ecetra.).

Referencias

editar
  1. (es) Nacidos en el extranjero, residentes en Aragón en 2021. Instituto Aragonés de Estadística

Vinclos externos

editar