Tartaros de Chulym

(Reendrezau dende Tartaros de Chulim)
Iste articlo ye en proceso de cambio enta la ortografía oficial de Biquipedia (la Ortografía de l'aragonés de l'Academia Aragonesa d'a Luenga). Puez aduyar a completar este proceso revisando l'articlo, fendo-ie los cambios ortograficos necesarios y sacando dimpués ista plantilla.
Tartaros de Chulym
Küärük
Rechions con comunidaz importants
Oblast de Tomsk 204[1]
Krai de Krasnoyarsk 145[1]
Idiomas
Tartaro de Chulim, khacaso y ruso
Relichión
Cristianismo ortodoxo y xamanismo
Pueblos relacionaus
Xors, tartaros de Baraba, khakasos

Os tartaros de Chulym habitan a cuenca baixa d'o río Chulym, afluent d'o Ob, en o districto de Teguldet (rechión de Tomsk) y en o districto de Tyukhet (rechión de Krasnoyarsk), situatos entre o territorio d'os xors y o d'os tartaros de Baraba. Se desconoixe cuants tartaros de Chulym bi ha porque muitos s'han asimilato a los rusos. En o censo de 1986 se reconoixeban como tartaros de Chulym 639 personas. En o censo de 2002 bi n'heba 656. Charran una luenga turquica d'a mesma branca que o xor y khacaso.

Luenga

editar

Os tartaros de Chulym s'autodenominan con o nombre d'a tribu, küärük, kezik,melez.

O feito que actualment vivan en localidaz mixtas con otras etnias fa que s'haigan avezato a escape a parlar o ruso. Por atra parte entre 1971 y 1984 o 55% d'os matrimonios yeran mixtos con o resultato que o 67.6 % d'os ninos naixcan en familias mixtas d'os cuals no se consideran tartaros de Chulym que o 18 %. O 33,2 % d'os tartaros de Chulym no pueden charrar a luenga propia, incluindo toz os ninos o chóvens, (s'ha crebato a trasmisión cheneracional).

O tartaro de chulym ye relacionato con o khacaso, l'altayo, o xor y o kamas mes que con o tartaro de Baraba y tien dos dialectos: o d'o Baixo Chulym (lo mes charrato) y o d'o Meyo Chulym u Melets. Son prou diferents pa que i haiga dificultaz de comprensión mutua. A luenga d'os tartaros chulym tiene muita riqueza lexica pa expresar o modo de vida nomada en una rechión de taiga, con muitas palabras pa animals, plantas, caza y pesca y relacions familiars. O lexico propio d'a vida sedentaria ye pobre y s'han habito d'introducir ampres d'o ruso en o periodo sovietico.

Os tartaros de Chulym nunca no han tenito luengache escrito propio, y han feito servir o mesmo luengache estándard que os atros tartaros. Dende a decada de 1960, cuan dixo d'haber-ie escolarización en tartaro, os tartaros de chulym fan servir o ruso u l'idioma khacaso como luengaches escritos. As tradicions d'os chulims incluyen historias d'os tiempos cuan a lo menos parte d'os antipasaus viviban en Ishim y Tobol baixo o dominio d'o khan Kuchum y lo suyo fillo Kyzlakh.

Antropolochía biolochica

editar

A mayor parte d'os tartaros de Chulym tienen unos rasgos fisicos tipicos d'as poblacions humanas de l'aria que ocupan correspondients a lo tronco racial mongoloide. Bellas tribus tienen rasgos tendents a la raza uralica, antiga raza de contacto entre os caucasoides y mongoloides que encara existe en Siberia.

Historia

editar

A primera mención ye d'o sieglo XVI, en os tiempos d'a colonización rusa. Se suposa que os tartaros de Chulym descienden de khantos u de kez turquizatos probablement enta o sieglo VI. Una parte d'os chulyms (os (Küärük) provienen d'os teleutz, y atra part (os keciz) d'os tartaros de Tobolsk. Muitos kirguices d'o Yenisei, teleuz y tartaros vinioron dende a rechión de Tobolsk en os sieglo XVII dimpués d'a conquiesta rusa d'o Khanato de Siberia.

Enta fins d'o sieglo XVI os tartaros de Chulym encomenzoron a pagar tributo a lo zar de Moscú. En 1621 os rusos fundoron o establimiento fortificato (ostrog) de Melotsk y trayoron población europea.

Una tribu dimpués d'atra os nativos fuoron sozmesos por os rusos. En 1720 os tartaros de chulym fuoron cristianizatos a la fuerza.

Referencias

editar

Bibliografía

editar
  • Margus Kolga et al, The red book of the peoples of the Russian Empire.