Iste articlo ye en proceso de cambio enta la ortografía oficial de Biquipedia (la Ortografía de l'aragonés de l'Academia Aragonesa d'a Luenga). Puez aduyar a completar este proceso revisando l'articlo, fendo-ie los cambios ortograficos necesarios y sacando dimpués ista plantilla.

O sufixo -ción ye un sufixo culto, derivau d'a terminación latina -TIONE(M) que se fa servir en a nominalización pa creyar un sustantivo abstracto indicador d'o producto d'una acción. Dependendo d'o suyo grau d'evolución y tradición será un cultismo u semicultismo.

Por un regular as parolas con este sufixo derivan dreitament d'un sustantivo latino con a terminación -TIONE, terminación que por vía popular ha evolucionau ta -zón[1] en aragonés en parolas patrimonials como parizón, picazón[2], matazón[2], salazón[2] y (en)torizons[2]:

  • APPARITIONE(M) > aparición (vía culta).
  • PARITIONE(M) > parizón (vía popular).

O sufixo -ción compite con o sufixo -miento y por ixo tenemos en aragonés medieval destrución y destruimiento con suyas variants. Tamién con o sufixo -ache y por ixo tenemos pelegrinache y pelegrinación.

Bi ha casos en os que este sufixo se presenta en parolas en as que a forma latina no presentaba garra grupo consonantico (nación, derivau de NATIONEM), u presentaba os grupos consonanticos seguius de vocal palatal i -CT- (infección, derivau d'INFECTIONEM), u -PT (concepción, derivau de CONCEPTIONE).

En os casos de derivación dende o parolas con grupo consonantico -CT seguidas de vocal palatal i (ye dicir, grupo -CTY-), ye posible distinguir entre os cultismos con -cc- y os semicultismos con -c-: d'esta traza dicción ye cultismo y maldición semicultismo, a parola introducida actualment elección ye cultismo y a parola medieval tradicional esleción semicultismo. Atros semicultismos son afición, bendición, lición, suspición. Manimenos l'aragonés dende fa uns sieglos presenta pronunciacions vulgarizadas en os cultismos, evolucions converchents con o castellano d'o medio rural. Una d'as pocas variedaz d'aragonés que mantién a una pronunciación no vulgarizada d'o grupo -cc- en os cultismos ye l'aragonés benasqués, por presentar seseyo: acsión, infecsión, ecetra.

Aspectos ortograficos editar

En a propuesta ortografica de l'Academia de l'Aragonés dicen que s'ha d'escribir o grupo -cc- en os cultismos latinos con -CTY- (acción, infección) y en cultismos latinos con -PTY- (corrupción, interrupción, recepción, excepción, capción, circumscripción, inscripción, descripción, concepción).

En os semicultismos no s'escribe por haber-ie un uso tradicional antigo con o grupo -cc- simplificau chunto con una radiz que ya presenta bel cambeo notable respecto a la radiz latina, trobando-se contraste.

Referencias editar

  1. (es) David A. Pharies: Diccionario Etimológico de Los Sufijos Españoles: Y de Otros Elementos Finales Volumen 25 de Biblioteca románica hispánica. Editorial Gredos, S.A., 2002. ISBN 8424923391, 9788424923396 pp 155-156, pp 148-149.
  2. 2,0 2,1 2,2 2,3 (es) José Antonio Saura Rami: Elementos de fonética y morfosintaxis benasquesas, Zaragoza, Gara d'Edizions-Institución Fernando el Católico (2003). p 324. Las formas referenciadas se pronuncian con seseyo en benasqués.