Iste articlo ye en proceso de cambio enta la ortografía oficial de Biquipedia (la Ortografía de l'aragonés de l'Academia Aragonesa d'a Luenga). Puez aduyar a completar este proceso revisando l'articlo, fendo-ie los cambios ortograficos necesarios y sacando dimpués ista plantilla.
Articlo d'os 1000

Una silaba ye un conchunto de sonitos que se pronuncian en un unico golpe de voz.[1] Ye cadaguna d'as partis que composan una palabra. A silaba se puet definir mas formalment como a unidat fonetica y fonolochica basica constituita por un nuclio, que corresponde a un sonito de sonicidat elevata, precedito y seguito opcionalment por un u mas sonitos de sonicidat menor.[2] Cal decir, manimenos, que encara que a silaba tien una clara realidat psicolochica, as caracteristicas foneticas d'a silaba son dificilment delimitables.

A composición d'as silabas y os fenomenos que les afectan s'estudian basicament en a fonolochía. Se puet considerar por tanto a silaba como a unidat lingüistica por excelencia d'ista disciplina, chunto con o fonema. De feito, apareixioron primero os silabarios que os alfabetos.

Seguntes o numero de silabas, una palabra ye monosilaba, bisilaba, trisilaba u polisilaba (mas de tres silabas), cuestión que afecta a l'accentuación. Puet tener repercusions tamién en o tono, en as luengas a on que iste rasgo tien una valura distintiva. A deseparación en silabas d'una palabra se diz silabificación y tien a veyer con istos fenomenos (ditos suprasegmentals porque van dillá d'un solo trozo de palabra) y tamién con cuestions graficas, como a deseparación con guión curto d'una palabra entre dos linias.

S'han trobato luengas allenas a o concepto de silaba, como bels idiomas nativos d'o norte d'America, pero son una excepción, ya que a mayoría de luengas contan con ista caracteristica ta definir a pertenencia u no a o sistema de determinatas palabras.

Silabificación en aragonés editar

Seguntes a ortografía de l'Academia de l'Aragonés se fa servir un guión curto u guionet ta trestallar as palabras a la fin d'una linia seguindo as siguients reglas[3]:

  1. Nunca no se trestallarán letras d'una mesma silaba: ad-mirato / admi-rato / admira-to (pero no pas *adm-irato u *admir-ato por eixemplo). A excepción la fan as palabras que son compuestas u prefixatas, alavez se podrá deseparar por silabas y por formants: de-sansar / des-ansar / desan-sar.
  2. No se desepararán dos u mas vocals seguitas, fueras d'os casos de que formen un hiato u un compuesto: guai-re, por-ta-a-vions, li-via-no, prein-scrip-ción, pa-ís.
  3. Si a primera silaba ye formata nomás por una vocal (no precedita por h-), se mirará de no deixar-la sola a final de linia: acha-ci-lla-to (y no pas *a-cha-ci-lla-to), emi-tir (y no pas *e-mi-tir), manimenos: he-bez.
  4. En palabras derivatas por prefixación de voces con diftongos velars (ue-, ua-, ui-, hue-, hua-) u palatals (hie-, hia-) os afixos perteneixen a silabas diferents d'o diftongo: des-en-hier-bar, des-ue-sar, des-huem-brar, des-en-ue-brar.
  5. Os digrafos ch, gu, ll, ny, qu, rr y z no s'han de trestallar nunca: vie-llo, pu-nya-da, re-ques-ta, co-chín, en-gue-rar, pi-ta-rroi.
  6. As ⟨h⟩ en posición interior por prefixación se consideran prencipio de silaba: tri-hi-dra-to, des-hu-ma-ni-za-to, des-en-hier-bar.
  7. Si en una palabra se troban dos consonats seguitas (grupos heterosilabicos), a primera perteneixe, por un regular, a la silaba anterior y a segunda a la posterior: ad-chec-ti-vo, es-cui-tar. Encara que bi ha bellas excepcions:
    1. Cuan as dos consonants son as zagueras d'una palabra no se cumple: mu-llers, que-rez, pi-xa-cans.
    2. Os grupos con consonant + liquida (bl, cl, fl, gl, pl, br, cr, fr, gr, pr y bll, cll, fll, gll y pll en as variedaz ribagorzanas.) ca-na-bla, ba-ta-clán, so-fla-mau, re-glo-tar, com-plegar, chi-ne-bra, sa-cre, ixu-frar, can-gre-na, ce-pre-nar, plle-via.
  8. Cuan se chuntan tres consonants, a primera fan parti, por un regular, a la silaba anterior y as dos zagueras a la siguient: am-prar, gar-dancha, sem-brar. Pero bi ha excepcions como: ins-pec-ción, sub-cons-cient/sub-con-cient.
  9. Cuan se chuntan cuatre consonats, as dos primeras perteneixen a la primera silaba y as dos segundas a la siguient: ins-tructor, subs-tra-to, ads-tra-to. Manimenos, si a palabra ye compuesta u formata por prefixación se puet trestallar tamién por os formants: in-struc-tor, sub-stra-to, ad-stra-to.
  10. No se permite a deseparación de siglas y acronimos a fin de linia, fueras d'os casos en que se troban lexicalizatos: ov-ni, la-ser, si-da.

Referencias editar

  1. Definición clasica recullita ya por Guilhèm Molinièr, en a suya obra Leys d'Amors
  2. (ca) Síl·laba. Diccionari de l'Institut d'Estudis Catalans
  3. (an) Propuesta ortografica de l'Academia de l'Aragonés. EDACAR, 2010. ISBN 978-84-614-4170-0.