Diftongo
Un diftongo (d'o latín diphthongus, y iste d'o griego δίφθογγος) ye a unión de 2 vocals en una mesma silaba, estando lo menos una d'ellas feble (zarrada), igual tiene l'orden. Eixemplos: fiero, boira. Quan se complegan tres vocals en una mesma silaba (seguindo l'orden zarrada-ubierta-zarrada), tenemos un triftongo, como en ueito. Un hiato se produz quan se troban dos vocals fuertes, u quan s'achuntan una fuerte y una feble y a vocal feble siga accentuada. Dos vocals fuertes adchacents no fan nunca un diftongo; se deseparan en silabas distintas.
En aragonés, as vocals ubiertas u fuertes (a, e, o) y as vocals zarradas u febles son (i, u). Os termins "ubierta" u "zarrada" fan mención a la posición d'os organos articulatorios.
FoneticaEditar
Foneticament, as propiedatz d'as vocals cambean quan son en contacto en un diftongo y la uno prene bellas trazas foneticas de la otro. Antiparte, cadaguna das vocals se gosa fer más curta.
Menas de diftongos en aragonésEditar
Formaus por dos vocals febles diferentsEditar
Istos diftongos, clamaus diftongos homochenios, se forman quan s'achuntan as dos vocals febles (i, u):
- [iu] como en piular → piu-lar
- [ui] como en fuina → fui-na
Formaus por una vocal fuerte y una febleEditar
En achuntar-sen una vocal fuerte u ubierta (e, a, o) y una feble u zarrada (i, u), siempre que a feble no siga tonica (como en Caín), se fa un diftongo.
Pendendo en a seqüencia d'as vocals en a silaba, se puet charrar de dos subtipos de diftongos:
Diftongos decreixients: formaus por una primera vocal fuerte y una segunda feble. En ista mena de diftongos os organos articulatorios pasan d'una posición ubierta enta unatra más zarrada.
- [ei] como en feito → fei-to
- [ai] como en airera→ ai-re-ra
- [oi] como en boira → boi-ra
- [au] como en maular → mau-lar
- [eu] como en yeugua → seu
- [ou] como en prou → prou
- Diftongos creixients: formaus por una primera vocal feble y una segunda fuerte. En ista mena de diftongos os organos articulatorios pasan d'una posición zarrada enta unatra más ubierta.
- [ie] como en anieblar → a-nie-blar
- [ia] como en ansias → an-sias
- [ia] como en ansias → an-sias
- [iu] como en viuda → biu-da
- [ua] como en augua → au-gua
- [uo] como en quota → cuo-ta
- [ue] como en buen → buen
- [ui] como en fuigo → fui-go