Proceso de bruixería de Zugarramurdi
![]() |
Iste articlo ye en proceso de cambio enta la ortografía oficial de Biquipedia (la Ortografía de l'aragonés de l'Academia Aragonesa d'a Luenga). Puez aduyar a completar este proceso revisando l'articlo, fendo-ie los cambios ortograficos necesarios y sacando dimpués ista plantilla. |
O proceso de bruixería de Zugarramurdi escayeció en 1610 en a localidat de Zugarramurdi,[1] situata a o norte de Navarra, amán d'a muga con Labort (Iparralde). Seguntes Julio Caro Baroja en o libro suyo Las brujas y su mundo, si a bruixeria basca ye famosa ye a causa d'a gran repercusión que tenió iste proceso inquisitorial en os suyos tiempos. Iste proceso se troba entre os mas importants celebratos en toda Europa por ixas envueltas.
![](http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d9/Zugarramurdi_cueva.jpg/300px-Zugarramurdi_cueva.jpg)
En iste proceso a Inquisición espanyola acusó a mas de 300 personas d'a localidat de Zugarramurdi y a suya val de bruixería, y 40 en fuoron detenitas y levatas ta Logronyo, y d'estas 40, 11 en fuoron crematas en a foguera (5 crematas en efichie u os suyos cadavers por haber muerto ya en prisión).[2]
Seguntes a Inquisición espanyola en as espelungas de Zugarramurdi gosaban celebrar-se akelarres. Muito tiempo dimpués d'haber transcurrito iste escayecimiento istas cuevas s'han ganato a embotada de Deabruaren Katedrala (en basco "A Seu d'o Diaple").
O comencipio
editarA historia d'iste escayecimiento encomienza en l'anyo 1610. Por ixas envueltas, cada cierto tiempo, Euskal Herria yera dominata por l'alarma social y o terror a las bruixas. En ista ocasion o miedo a la bruixeria se manifestó en o norueste de Navarra, o nuclio central d'iste encayecimiento se situo en a localidat de Zugarramurdi, hue en día situata en as comarcas de Xareta y Baztanaldea, chusto en a muga con Labort. De feito a val on se situan as localidaz navarras de Zugarramurdi y Urdazubi ye muito millor comunicata y tien mas relacion social con as localidaz labortanas d'Ainoa y Sara (todas istas forman a comarca transfronteriza de Xareta) que con as d'o resto d'a val de Baztan, ya que Zugarramurdi y Urdazubi son muito desalapartatas d'as localidaz navarras d'o Baztan gracias a o Puerto d'Otsondo. Por ixo o basco charrato en Zugarramurdi y Urdazubi ye o mesmo que o charrato en Ainoa y Sara: o dialecto labortán.
En aviento de 1508 Maria Ximildegi heba plegato en Zugarramurdi provenient d'a costa de Labort. Charro con un vecín d'o lugar y atro sobre a suya estada en una reunion de bruixas en Ziburu, y recentó que en ditas reunions en as plachas d'a debandita localidat, o diaple gosaba acudir, adhibindo amás o bien que lo pasaban en ditos actos.
Ta par d'alavez a Inquisición fació gritar a la choven labortana Maria Ximildegi, a enchaquia: ser relacionata con a cazata de bruixas recientment ocurrita en a localidat costera de Ziburu (Labort), a l'atro canto d'a muga, y haber fuyito enta Hegoalde. Mariak Ximildegi confesó haber celebrado a-saber-los akelarres en as espelungas de Zugarramurdi chunto con cuantas mullers d'o lugar, entre istas mullers bi yeran as siguients: Maria Txipia, Estebania Telletxea, Maria Zozaia y Graziana Barrenetxea. Seguntes os diferents invertigadors, o mosen d'o lugar las ordenó por a suya herechía pedir o perdon debant de toz os habitadors de Zugarramurdi. Manimenos, a purna finitiva que enchegó tot iste suceso estió a denuncia que presentó o flaire d'o monesterio d'Urdazubi, Fray Leon Aranibar, debant de l'Audiencia de Logronyo (aquella Audiencia teneba aintro d'o suyo radio d'actuacion os territorios de Navarra, Bizcaya, Alaba, Gipuzcua y La Rioja).
D'ista traza, a Inquisición Espanyola ninvió en o suyo nombre y como investigador a aquella val a o inquisidor Juan del Valle Alvarado perteneixient a l'Audiencia de Logronyo. Iste, habendo estato cuantos meses investigando y rechirando por Zugarramurdi logró aunir un gran numero de denuncias, seguntes a suya opinión. 300 personas fuoron imputatas baixo l'acusacion de bruixeria, deixando antiparte a os ninos y ninas. D'ixas 300 personas, 40 fuoron presas y levatas enta Logronyo. En aquella ciudat fuoron engarcholatas y quedoron a l'aspera de chudicio mientres heban d'endurar toda mena de torturas.
Acusacions
editarOs zugarramurditarras que fuoron acusatos d'estar bruixons/as u practicar a bruixería habioron d'enfrontinar-se tamién a istas atras acusacions:
- Tener o Diaple por Dios y celebrar chunto con él misas negras.
- Creyar tronadas de mar u galernas. Ya que a localidat de Zugarramurdi en linia dreita entre as montanyas ye relativament aman d'a Mar Cantabrica. Alavez, se creyeba que as bruixas de Zugarramurdi impediban que os barcos dentrasen u salisen d'o puerto de Sant Chuan de Luz.
- Maldecir y realizar conchuros y mal de uello a animals y ser humans.
- Vampirismo.
- Necrofachia.
Listato de acusatos
editarAs personas mas importants d'o presunto akelarre de Zugarramurdi fuoron as siguients: o matrimonio de Graziana Barrenetxea y Migel Goiburu, os dos fueron acusatos d'estar a reina y o rei de l'akelarre; Joanes Etxalar, acusato d'estar o verdugo asasino d'as condenas dictatas por o diaple; Maria Txipia, docta en l'arte d'a bruixería; Joanes Goiburu, que yera o txistulari u atabalari de l'akelarre y Juan Sansin, o tamborilero.
Condenatos[3] | |||
---|---|---|---|
Nombre | Edat | Grau en l'akelarre | Condena |
Migel Goiburu | 66 | Rei de l'akelarre | Reconciliato en efichie |
Graziana Barrenetxea | 80 u 90 | Reina en efichie | Reconciliata en efichie |
Estebania Nabarkorena | Mas de 80 | A segunda en rango | Reconciliata en efichie |
Maria Pèrez de Barrenetxea | 46 | A tercera en rango | Reconciliata en efichie |
Joana Telletxea | 38 | Reconciliata y 1 anyo de garchola | |
Maria Jauretegia | 22 | Reconciliata y 6 meses de destierro | |
Maria Arburu | 70 | Reina de l'akelarre, "succedio a o numero 5" | Reconciliata en persona |
Maria Iriarte | 40 | Reconciliata en efichie | |
Estebania Iriarte | 36 | Reconciliata en efichie | |
Joanes Goiburu | 37 | Reconciliato y garchola ta cutio | |
Joanes Sansin | 20 | Atabalero de l'akelarre | Reconciliato y garchola ta cutio |
Maria Prenosa | Mas de 70 | Reconciliata y garchola ta cutio | |
Maria Baztan Borda | 68 | Reconciliata en persona | |
Graziana Xarra | 66 | Reconciliata en persona | |
Maria Etxatxute | 54 | Reconciliata en persona | |
Maria Txipia Barrenetxea | 52 | Reconciliata y garchola ta cutio | |
Maria Etxegi | 40 | Reconciliata y garchola ta cutio | |
Maria Etxaleku | 40 | Reconciliata en efichie | |
Estebania Petrisanzena | 57 | Reconciliata en efichie | |
Martin Bizkar | Mas de 80 | Caudatorio d'o demonio, alcalde d'os niños de l'akelarre | Reconciliato en efichie |
Joanes Etxegi | 68 | Reconciliato en efichie | |
Domingo Zubildegi | 50 | Reconciliato en efichie | |
Fray Pedro Arburu | 43 | Abchuración de Levi y 10 anyos de garchola | |
Petri Juangorena | 36 | Reconciliato en persona | |
Don Juan Borda Arburu | 34 | Abchuración de Levi y 10 anyos de garchola | |
Joanes Odia Beretxea | 60 | Reconciliato en efichie | |
Maria Zozaia Arramendi | 80 | Dogmatizadora d'a secta de bruixons | Reconciliata en efichie |
Joanes Lambert | 27 | Reconciliato y destierro ta cutio | |
Mari Juanito | 60 | Reconciliata y destierro ta cutio | |
Beltrana Fargua, 40 | Reconciliata y 6 meses de garchola | ||
Joanes Iribarren | 40 | Verdugo de l'akelarre | Reconciliato, 1 anyo de garchola y destierro ta cutio |
- Reconciliato/a en persona: Cremata en a foguera en persona.
- Reconciliato/a en efichie: Persona muerta en a garchola debito a las torturas sufritas. Mientres o suyo chuicio en estar dita persona ya muerta y no poder estar present en vida, s'emplego una efichie d'a persona muerta; os dos, tanto o suyo cuerpo como a suya efichie emplegata a o largo d'o chuicio fuoron crematos en a foguera.
- Reconciliato/a: Persona que dimpués d'as torturas a almitito ser bruixón u bruixa, pero que por haber almitito o suyo arrepentimineto se l'ha perdonato a vida. Istas personas teneban atro tipo de castigos: garchola, destierro, perdida de biens u vivienda...
- Abchuracion de Levi: Abchurar u negar a o diaple y tornar enta o cristianismo.
Rastros d'iste suceso en a mitolochía basca
editarHue en día y debito a iste feito s'han mantenito leyendas sobre as historias d'os zugarramurditarras y as suyas bruixas: de cuan as bruixas secuestroron a una mesacha, a d'as dos chirmanas que se perdioron en a selva, la d'o baptizo d'una filla d'uns bruixons, la d'aquel que goso salir de casa suya antis que no tocase a campana de l'amaneixer (argi ezkila), la que recenta lo que le pasó a o choven mesache que teneba por novia a una choven bruixa...
En istas leyendas tamién s'han trobato cuantos metodos emplegatos ta auchar a las bruixas: seguntes se diz, en penchar en a portalada d'a casa una cruz feita con dos rametas de fraixín, as bruixas nunca no dentraran en ixa casa. D'atra man, si a bruixa ya ha dentrato en a casa, ha de chitar-se un zarpau de sal enta o fuego d'a chaminera y a bruixa fuyirá chusto con as purnas producita por a sal en o fuego. Si belún se troba-se con una bruixa cara a cara, sería prou con chilar puies! y trazar una cruz con os dos didos endices d'as dos mans u bien recitar a oracion en o nombre d'o pai (aitaren) y decir Chesús!, ta que asinas a bruixa desapareixca. No salir de casa entre l'anchelus d'a boca de nueit y a campanada de l'amaneixer yera una norma a cumplir y a tener muit en cuenta, ya que ixe periodo d'a nueit yera tiempo de bruixas y bruixons.
Ista ye, alto u baixo, a historia que chira arredol de Zugarramurdi y as suyas espelungas, exactament a historia que ha dato fama a la localidat. Hue en día y un anyo dezaga d'atro en relacion con iste suceso cada 23 de chunio, Nueit de Sant Chuan (San Joan Gaua) gosa celebrar-se en Zugarramurdi o Sorginen Eguna (Día d'as Bruixas) y en as espelungas de dita localidat actualment se celebran akelarres multitudinarios.
Cine
editarEn l'anyo 1984, istos terribles sucesos escayecitos en o sieglo XVII en Zugarramurdi fuoron levados enta a gran pantalla por o director bilbaino Pedro Olea en a cinta Akelarre, estando os prencipals interpretes Patxi Biskert (Unai), Iñaki Miramon (Iñigo), Silvia Munt (Garazi), José Luis López Vázquez (Inquisidor) u Mikel Garmendia (Mosen de Zugarramurdi) entre atros.
Referencias
editar- ↑ (eu) Zugarramurdi, sorginen herria. Berria egunkaria, 2006ko azaroaren 25a.
- ↑ (eu) Zugarramurdiko sorgine leizea
- ↑ (eu) Zugarramurdi - Sorginen Leizeak