Iste articlo ye en proceso de cambio enta la ortografía oficial de Biquipedia (la Ortografía de l'aragonés de l'Academia Aragonesa d'a Luenga). Puez aduyar a completar este proceso revisando l'articlo, fendo-ie los cambios ortograficos necesarios y sacando dimpués ista plantilla.
Paul Newman
Paul Newman.
Paul Newman.
Información personal
Nombre real Paul Leonard Newman
Calendata naiximiento: 2 de chunio de 1925
Puesto naiximiento: Shaker Heights (rabal de Cleveland, Ohio)
Calendata muerte: 26 de setiembre de 2008
Puesto muerte: Westport (Connecticut)
Conchuche: Jackie Witte (1949-1958)
Joanne Woodward (1958-2008)
Premios Oscar
Oscar a o Millor Actor:
-1986: por The Color of Money
Nominato a l'Oscar a o Millor Actor:
-1958: por Cat on a Hot Tin Roof
-1961: por The Hustler
-1963: por Hud
-1967: por Cool Hand Luke
-1981: por Absence of Malice
-1982: por The Verdict
-1994: por Nobody's Fool
Globos d'Oro
Globo d'Oro a o Millor Actor Segundario en Series, Miniseries o telefilms:
-2006: por Empire Falls
Globo d'Oro a o Millor Director:
-1969: por Rachel, Rachel.
Premios BAFTA
Premio BAFTA a o Millor Actor:
-1961: por The Hustler.

Paul Newman (nombre artistico de Paul Leonard Newman) estió un actor, director y produtor cinematografico estausunidense, naixito o 2 de chunio de 1925 en Shaker Heights[1] (un rabal de Cleveland, Ohio), y muerto en Westport (Connecticut) o 26 de setiembre de 2008.

Estió uno d'os principals actors d'o cine estausunidense d'o sieglo XX, estando-ie activo dende primerías d'os anyos 1950, con cuantos premios recibitos y destacadas cintas en a suya carrera, como Cat on a Hot Tin Roof (1958), Exodus (1960), The Hustler (1961), Hud (1963), Hombre (1967), Butch Cassidy and the Sundance Kid (1969), The Mackintosh Man (1972), The Color of Money (1986), Nobody's Fool (1994) u Road to Perdition (2002).

Newman recibió u fue nominato a os principals premios cinematograficos. Recibió un Oscar a o Millor Actor (1986) y fue nominato nueu vegatas, a mas de muitos atros premios.

Actividaz previas editar

Paul Newman estudeó en a Shaker Height Senior High School.[2]

En 1943 y dica 1945 prenió parte en a Segunda Guerra Mundial, en a US Navy, y bi combatió en o Teatro d'operacions d'o Pacifico.[2]

Formación editar

A suya formación como actor estió en l'Actor's Studio, una d'as Academias de formación d'actors mas innovadoras d'a suya epoca,[1] a on dentró en 1952, dimpués d'estudear en a Universidat de Yale.[2]

Carrera en o teatro y a televisión editar

Os inicios d'a suya carrera estioron en o Teatro, y en 1953 tenió exito a suya interpretación en a obra Picnic, de William Inge,[2] que estió 14 meses en cartel en Broadway. Estió en o teatro a on conoixió a la suya primera muller, Jacky Witte, d'a que s'esvurció en 1958.

Carrera cinematografica editar

As primeras anyadas editar

 
Paul Newman.

Newman inició a suya carrera cinematografica en a televisión, con bellas series de televisión, antis de pasar a o cine con un contrato con a productora cinematografica Warner Bros.

A meyatos d'os años 1950, Newman trencó o suyo contrato con a productora cinematografica Warner Bros. dimpués d'a suya actuación en o peplum The Silver Chalice, de Victor Saville, a suya primera cinta, por a experiencia traumatica que estió ista suya primera cinta. Asinas prencipió a suya independencia respecto d'os grans estudios de Hollywood.[1] Newman afirmó que ista cinta yera a pior cinta d'a decada.

A suya oportunidat plegó con a muerte de l'actor James Dean, y Newman interpretó a lo boxiador Rocky Gaziano en a cinta Somebody Up There Likes Me, de Robert Wise, en o suyo primer papel estrelar, con Pier Angeli, Everett Sloane y un choven Steve McQuen.[1]

A consolidación editar

As cintas de 1958 The Left Handed Gun d'Arthur Penn, a on interpretó a Billy o Nin, y Cat on a Hot Tin Roof, de Richard Brooks, con Elizabeth Taylor y guión de Tennessee Williams estioron a preba d'a suya capacidat interpretativa, con papels d'exploración d'a suya parte femenina,[1] mientres que fació un papel mas masculín en a cinta The Long, Hot Summer,[1] tamién de 1958, d'o director Martin Ritt, con Joanne Woodward u Orson Welles, y tamién en From the Terrace (1960) de Mark Robson,[1] con Joanne Woodward, Barbara Eden, Ina Balin y Leon Ames.

En 1961 plega la cinta The Hustler, de Robert Rossen, con Jackie Gleason, Piper Laurie y George C. Scott, en o papel d'o chugador profesional de billar Eddie Felson, que ye considerata o suyo primer gran clasico.[1] Por ista cinta recibió un Premio BAFTA a o Millor Actor, o suyo primer gran premio cinematografico, a mas d'estar nominato a l'Oscar a o Millor Actor y a o Globo d'Oro a o Millor Actor Dramatico. O critico cinematografico d'o The New York Times deciba:[1]

Paul Newman actúa violentament, con un control machistral d'as expresions acetas y as actituz amargament apasionatas d'o suyo personache

En 1958 se casó con Joanne Woodward, que a mas estió a sobén coprotagonista en as suyas cintas.[2]

Tamién son importants cintas con un claro component politico, como Exodus,[1] d'Otto Preminger (1960), basata en una novela de Leon Uris, con Eva Marie Saint u Ralph Richardson, que tracta sobre l'establimento de l'estato d'Israel.

Encara que en as primeras anyadas d'a suya carrera a critica li consideró como un nuevo Marlon Brando, Newman s'alexó pronto d'ixe modelo.[2]

A madureza editar

 
Paul Newman en 2007.

A madureza definitiva d'a suya carrera plega con cintas como Cool Hand Luke (1967, de Stuart Rosenberg (con una nominación a l'Oscar a o Millor Actor y a o Globo d'Oro a o Millor Actor Dramatico) y con a suya colaboración con Robert Redford.

En 1968 rodó Winning, de James Goldstone. Ista cinta fació que s'intresase por o mundo de l'automobilismo, dica o punto de ganar un Campionato estausunidense (1976) y de partecipar en as 24 horas de Le Mans en 1979,[2] como companyero d'o piloto alemán Rolf Stommelen.

Con Reford interpretó a Butch Cassidy en Butch Cassidy and the Sundance Kid, de George Roy Hill (1969), y a Henry Gondorff en The Sting, tamién de George Roy Hill (1973). Redford estió l'hombre d'a suya vida, en o sentito que as suyas carreras cinematograficas yeran paralelas y se complementaban a la perfección.[1]

En os anyos 1970 fació cintas d'importancia, como The Mackintosh Man (1973), de John Huston, con Dominique Sanda u James Mason; pero tamién cintas merament comercials, como lo suyo papel en The Towering Inferno (1974), d'Irwin Allen y John Guillermin, con Steve McQueen, William Holden u Faye Dunaway.

En os anyos 1970, Newman yera l'actor millor pagato de Hollywood.[2]

En 1978 morió o suyo fillo Scott por consumo de drogas y alcohol dimpués d'un accident. Estió un duro golpe ta Newman, que perdió o suyo fillo varón.[1]

Dende os anyos 1980 Newman creyó una empresa ta comercializar salsas, y prencipió con os beneficios una fecunda actividat benefica.[1]

En 1986 rueda a continación de The Hustler, The Color of Money, de Martin Scorsese, con Tom Cruise, Mary Elizabeth Mastrantonio, Helen Shaver, Forest Whitaker y John Turturro. Con un gran exito de taquilla, Newman recibió por ista cinta una nominación a o Globo d'Oro a o Millor Actor Dramatico y, por primera vegata, un Oscar a o Millor Actor, dimpués de siet nominacions (a mas de dos nominacions dimpués d'o premio). Newman no fue a la gala d'os premios, cansato de tantas nominacions. Dixo:[1]

Ye como si hese perseguito a una polida muller mientres 80 anyadas. Cuando ista rebla, li dices que lo sientes, pero que yes agotato

O retiro editar

O suyo retiro d'o Cine estió en 2008, ta una grancha en Westport (Connecticut), por a suya malautía (un cancer),[1] a on morió o 26 de setiembre de 2008.

As suyas ideyas politicas editar

 
Paul Newman en a campanya politica d'o senador Eugene McCarthy en 1970.

Paul Newman estió un actor con compromís social y politico. Expresó o suyo refirme a lo Partiu Democrata y a suya oposición a la Guerra de Vietnam, y o republicano Richard Nixon consideraba que Newman yera o suyo enemigo numero 19.[1]

En 1970 refirmó a o senador democrata Eugene McCarthy ta las eleccions presidencials estausunidenses, y estió un gran refirme en a luita por os dreitos civils, a mas de participar en o movimiento en favor d'o desarme.[2]

Premios editar

Paul Newman recibió un premio Oscar a o Millor Actor en 1986 por The Color of Money; en 1958 fue nominato a l'Oscar a o Millor Actor por o suyo papel en Cat on a Hot Tin Roof, de Richard Brooks; en 1981 recibió una nueva nominación por a suya interpretación en a cinta Absence of Malice, dirichita por Sydney Pollack; en 1982 una atra nominación por o suyo papel en The Verdict, de Sidney Lumet; y tamién en 1986 un Oscar Honorario ta tota a suya carrera.

En 1961 recibió un Premio BAFTA a o Millor Actor por o suyo papel en The Hustler. En 2006 recibió un Globo d'Oro a o Millor Actor Segundario en Series, Miniseries o telefilms por o suyo papel en a serie de televisión Empire Falls.

En 1969 recibió un Globo d'Oro a o Millor Director por a suya cinta Rachel, Rachel.

Homenaches editar

Sam Mendes deciba:[1]

Paul siempre polía a suya interpretación. Podeba estar horas en a suya caravana repasando detalles y escenas d'o suyo personache. Yera sorprenent. Con una carrera como a suya, que s'embrecase tanto en a cinta yera una inspiración

Obra literaria editar

  • Newman, Paul and A. E. Hotchner. Newman's Own Cookbook. Simon & Schuster, 1998. ISBN 0-684-84832-5.
  • Newman, Paul and A. E. Hotchner. Shameless Exploitation in Pursuit of the Common Good. Doubleday Publishing, 2003. ISBN 0-385-50802-6.

Filmografía editar

Como actor editar

Año Títol Papel Notas
1954 The Silver Chalice Basil
1956 Somebody Up There Likes Me Rocky Graziano
The Rack Capt. Edward W. Hall Jr.
1957 The Helen Morgan Story Larry Maddux
Until They Sail Capt. Jack Harding
1958 The Long, Hot Summer Ben Quick
The Left Handed Gun Billy o Nin
Cat on a Hot Tin Roof Brick Pollitt Nominato - Oscar a o Millor Actor
Nominato - Premio BAFTA a o Millor Actor
Rally 'Round the Flag, Boys! Harry Bannerman
1959 The Young Philadelphians Anthony Judson Lawrence
1960 From the Terrace David Alfred Eaton
Exodus Ari Ben Canaan
1961 The Hustler Eddie Felson Premio BAFTA a o Millor Actor
Nominato - Oscar a o Millor Actor
Nominato - Globo d'Oro a o Millor Actor Dramatico
Paris Blues Ram Bowen
1962 Sweet Bird of Youth Chance Wayne Nominato - Globo d'Oro a o Millor Actor Dramatico
Hemingway's Adventures of a Young Man Ad Francis, 'The Battler' Nominato - Globo d'Oro a o Millor Actor Segundario
1963 Hud Hud Bannon Nominato - Oscar a o Millor Actor
Nominato - Premio BAFTA a o Millor Actor
Nominato - Globo d'Oro a o Millor Actor Dramatico
A New Kind of Love Steve Sherman
The Prize Andrew Craig
1964 What a Way to Go! Larry Flint
The Outrage Juan Carrasco
1965 Lady L Armand Denis
1966 Harper Lew Harper
Torn Curtain Prof. Michael Armstrong
1967 Hombre John Russell
Cool Hand Luke Luke Jackson Nominato - Oscar a o Millor Actor
Nominato - Globo d'Oro a o Millor Actor Dramatico
1968 The Secret War of Harry Frigg Pvt. Harry Frigg
1969 Winning Frank Capua
Butch Cassidy and the Sundance Kid Butch Cassidy Nominato - Premio BAFTA a o Millor Actor
1970 WUSA Rheinhardt
1971 Sometimes a Great Notion Hank Stamper
Once Upon a Wheel El mismo Ganador: World Television Festival Award,

Ganador: Best International Sports Documentary

1972 Pocket Money Jim Kane
The Life and Times of Judge Roy Bean Chuez Roy Bean
1973 The Mackintosh Man Joseph Rearden
The Sting Henry Gondorff
1974 The Towering Inferno Doug Roberts
1975 The Drowning Pool Lew Harper
1976 Buffalo Bill and the Indians William F. "Buffalo Bill" Cody
1977 Slap Shot Reggie "Reg" Dunlop
1979 Quintet Essex
1980 When Time Ran Out... Hank Anderson
1981 Fort Apache the Bronx Murphy
Absence of Malice Michael Colin Gallagher Nominato - Oscar a o Millor Actor
1982 Come Along with Me TV
The Verdict Frank Galvin Nominato - Oscar a o Millor Actor
Nominato - Globo d'Oro a o Millor Actor Dramatico
1984 Harry & Son Harry Keach
1986 The Color of Money Fast Eddie Felson Oscar a o Millor Actor
Nominato - Globo d'Oro a o Millor Actor Dramatico
1989 Fat Man and Little Boy Cheneral Leslie R. Groves
Blaze Gov. Earl K. Long
1990 Mr. and Mrs. Bridge Walter Bridge
1993 La Classe américaine Dave in redubbed archive footage only
1994 The Hudsucker Proxy Sidney J. Mussburger
Nobody's Fool Donald J. "Sully" Sullivan Nominato - Oscar a o Millor Actor
Nominato - Globo d'Oro a o Millor Actor Dramatico
1998 Twilight Harry Ross
1999 Message in a Bottle Dodge Blake
2000 Where the Money Is Henry Manning
2002 Road to Perdition John Rooney Nominato - Oscar a o Millor Actor Segundario
Nominato - Premio BAFTA a o Millor Actor Segundario
Nominato - Globo d'Oro a o Millor Actor Segundario Dramatico
2003 Our Town Stage Manager Nominato - Premio Emmy a o Millor Actor de Miniserie u telefilm
2005 Empire Falls Max Roby Premio Emmy a o Millor Actor Segundario de Miniserie u telefilm; Globo d'Oro a o Millor Actor Segundario de Series, Miniseries u telefilms
Magnificent Desolation: Walking on the Moon 3D Dave Scott voz
2006 Cars Doc Hudson voice
2007 Dale Narrador voz

Como director u productor editar

Año Títol Notas
1968 Rachel, Rachel Globo d'Oro a o Millor Director
Nominato - Oscar a la Millor Pelicula
Premio NYFCCA a o Millor Director[3]
1969 Butch Cassidy and the Sundance Kid Coproductor executivo (no acreditato)
Winning Coproductor executivo (no acreditato)
1970 WUSA Coproductor
1971 Sometimes a Great Notion Director y coproductor executibo
They Might Be Giants productor
1972 The Effect of Gamma Rays on Man-in-the-Moon Marigolds Director y productor
The Life and Times of Judge Roy Bean Coproductor executivo (no acreditato)
1980 The Shadow Box Nominato - Premio Emmy a o Millor Director d'a Miniseries u Peliculas
1984 Harry & Son Director y productor
1984 The Glass Menagerie
2005 Empire Falls Productor, Nominato: Premio Emmy a la Millor Miniserie

Predecesor:
William Hurt
Oscar a o Millor Actor
1986
Succesor:
Michael Douglas
Predecesor:
Marlon Brando
Anthony Franciosa
Charles Laughton
Anthony Quinn
Nominato a l'Oscar a o Millor Actor, con
Tony Curtis
Sidney Poitier
y Spencer Tracy

1958
Succesor:
Laurence Harvey
Jack Lemmon
Paul Muni
James Stewart
Predecesor:
Trevor Howard
Jack Lemmon
Laurence Olivier
Spencer Tracy
Nominato a l'Oscar a o Millor Actor, con
Charles Boyer
Spencer Tracy
y Stuart Whitman

1961
Succesor:
Burt Lancaster
Jack Lemmon
Marcello Mastroianni
Peter O'Toole
Predecesor:
Burt Lancaster
Jack Lemmon
Marcello Mastroianni
Peter O'Toole
Nominato a l'Oscar a o Millor Actor, con
Albert Finney
Richard Harris
y Rex Harrison

1963
Succesor:
Richard Burton
Peter O'Toole
Anthony Quinn
Peter Sellers
Predecesor:
Alan Arkin
Richard Burton
Michael Caine
Steve McQueen
Nominato a l'Oscar a o Millor Actor, con
Warren Beatty
Dustin Hoffman
Spencer Tracy

1967
Succesor:
Alan Arkin
Alan Bates
Ron Moody
Peter O'Toole
Predecesor:
Robert Duvall
John Hurt
Jack Lemmon
Peter O'Toole
Nominato a l'Oscar a o Millor Actor, con
Warren Beatty
Dudley Moore
Burt Lancaster

1981
Succesor:
Dustin Hoffman
Jack Lemmon
Paul Newman
Peter O'Toole
Predecesor:
Warren Beatty
Burt Lancaster
Dudley Moore
Paul Newman
Nominato a l'Oscar a o Millor Actor
Dustin Hoffman
Jack Lemmon
Peter O'Toole

1982
Succesor:
Michael Caine
Tom Conti
Tom Courtenay
Albert Finney
Predecesor:
Laurence Fishburne
Anthony Hopkins
Daniel Day-Lewis
Liam Neeson
Nominato a l'Oscar a o Millor Actor, con
Morgan Freeman
Nigel Hawthorne
John Travolta

1994
Succesor:
Richard Dreyfuss
Anthony Hopkins
Sean Penn
Massimo Troisi
Predecesor:
Jack Lemmon
Premio BAFTA a o Millor Actor
1961
Succesor:
Burt Lancaster
Predecesor:
William Shatner
Globo d'Oro a o Millor Actor Segundario en Series, Miniseries o telefilms
2006
Succesor:
Jeremy Irons
Predecesor:
Mike Nichols
Globo d'Oro a o Millor Director
1969
Succesor:
Charles Jarrott


Referencias editar

  1. 1,00 1,01 1,02 1,03 1,04 1,05 1,06 1,07 1,08 1,09 1,10 1,11 1,12 1,13 1,14 1,15 1,16 (es) Pere Vall: 1925-2008. Paul Newman, un tipo admirable, en a revista Fotogramas, numero 1.981, noviembre de 2008.
  2. 2,0 2,1 2,2 2,3 2,4 2,5 2,6 2,7 2,8 (es) Christian Aguilera y Núria Dias: Los actores de los Oscar del siglo XX, Editorial 2001, L'Hospitalet de Llobregat, 1ª edición, marzo de 1999, ISBN 84-930559-0-5.
  3. (en) Academy-Award Winning Actor Paul Newman Dies at 83.

Vinclos externos editar