Iste articlo ye en proceso de cambio enta la ortografía oficial de Biquipedia (la Ortografía de l'aragonés de l'Academia Aragonesa d'a Luenga). Puez aduyar a completar este proceso revisando l'articlo, fendo-ie los cambios ortograficos necesarios y sacando dimpués ista plantilla.

Novempopulania, Aquitania novempopulana u Aquitania tertia yera una provincia romana d'o Baixo imperio, situata en o territorio que correspondeba d'alto u baixo con l'actual Gascunya.

Novempopulania
Provincia d'o Imperio Romano
Entidat
 • Estato
 • Diocesi
Provincia
Imperio Romano
Diocesi d'a Siet Provincias
Capital Eusa
Idioma oficial Protovasco, Latín
Establita Sieglo III
Emperador Dioclecián
Correspondencia actual Gascunya

Novempopulania

L'emperador Dioclecián reorganizó l'administración y dividió Aquitania en tres partis: Aquitania Prima (oriental), Aquitania Secunda (occidental) y Novempopulania.

Novempopulania dependeba d'a Diocesi d'as Galias y a capital yera Eusa. Pa fer esta provinci se tenió en cuenta criterios etnicos. Novempopulania correspondeba d'alto u baixo con l'Aquitania prerromana y preneba o nombre por os 9 pueblos u etnias principals d'orichen aquitano, no celta.

Mapa d'Aquitania tertia.

Os nueu pueblos a qui fa referencia o nombre son:

Tamién bi heba atros pueblos aquitanos menos importans.

Una estela conservata en a ciudat d'Hasparren, celebra a creación d'a provincia:

Flamen item du(u)muir quaestor pagiq. magister

Verus ad Augustum legato munere functus
pro novem optinuit populis seiungere Gallos

Urbe redux genio pagi hanc dedicat aram.

A toponimia amuestra que a ciudat d'Elimberrum (l'actual Aush) estió un foco de romanización important: huei bi ha muitos toponimos arredol rematatos en -án que se remontan a lo latín -anum, en cuenta d'as terminacions toponimicas equivalents d'orichen aquitano -òs y d'orichen galorromano -ac.

Tamién Lugdunum Convenarum, con toponimos actuals rematatos en -án arredol estió un foco important de romanización, talment mes antigo, pus esta ciudat fue fundata por Pompeyo.

Tarba estió un foco de romanización modesto a lo primero, con siet toponimos rematatos en -án arredol, minoritarios debant d'os toponimos rematatos en -ac que Gehrard Rohlfs considera posteriors y asociatos a una colonización galorromana: Bazillac, Bernac, Marsac, Montignac, Arcizac, Semiac, Oleac, Paréac, Pontacq, Soréac, Sénaq, Lansac, Orignac.

O territorio d'os Vasatz u Valasalataes se romanizó dende un foco diferent a lo de Aush y Tarba, y bi ha presencia de toponimos rematatos en -ac que son ausents en as Landas.