Cenisosa
|
Iste articlo ye en proceso de cambio enta la ortografía oficial de Biquipedia (la Ortografía de l'aragonés de l'Academia Aragonesa d'a Luenga). Puez aduyar a completar este proceso revisando l'articlo, fendo-ie los cambios ortograficos necesarios y sacando dimpués ista plantilla. |
| Cenisosa | |
|---|---|
.jpg) Cenisosa | |
Información cheneral
| |
| Autor | Cuento popular |
| Chenero literario | Cuento |
| Subchenero | Fadas |
| Versión en alemán | |
| Títol | Aschenputtel |
| Autor | Chirmans Grimm |
| País |  Alemanya
|
| Calendata de publicación |
1812 |
| Versión en francés | |
| Títol | Cendrillon |
| Autor | Charles Perrault |
| País |  Francia
|
| Traducción ta l'aragonés | |
| Títol | A Cenisienta |
| Traductor | Fina de Casa Mañas y Chus de Casa Prisca |
| País |  Aragón
|
A Cenisosa[1] (en alemán Aschenputtel, en francés Cendrillon, en italiano Cenerentola, tamién s'ha traduciu ta l'aragonés como Cenisienta[2]) ye un cuento de fadas folclorico d'o que bi ha cuantas versions, orals y escritas, antigas y modernas, procedents de diferents puestos d'o mundo. En o sistema de clasificación d'Aarne-Thompson, se mete en o grupo d'os cuentos folcloricos ordinarios (II), aintro d'él, en o d'os aduyants sobrenaturals (500-559), y en concreto o subtipo 510 A: o d'a heroina encorrida.[3]
Una d'as formas d'o cuento d'a Cenisosa mas conoixidas en occident ye a d'o francés Charles Perrault, que escribió en 1697 una versión d'a historia transmesa a traviés d'a tradición oral; a de Perrault se conoixe con o títol de Cendrillon ou La petite pantoufle de verre (Cenisosa u o zapatet de vidre). Anterior a ella ye a versión d'o italiano Giambattista Basile: A Gata Cenisosa (en italiano, La Gatta Cenerentola; en l'orichinal napolitán, La gatta cennerentola), que bebe d'a tradición chuliana; en ixa zona, se charra o napolitán, y en ixa luenga ye escrito o cuento de Basile.
En Alemanya, a versión d'a Cenisosa que fa parti d'a colección de cuentos de fadas (Märchen) d'os Chirmans Grimm Kinder- und Hausmärchen (Cuentos d'a infancia y ta a casa) ye dica agora a mas popular. A versión de l'anyo 1812 d'os Chirmans Grimm varía manimenos en muitos detalles d'a francesa, lo que no ye raro si se para cuenta que cada país europeu tien a suya propia tradición oral d'o personache.
Disney realizó en 1950 una versión d'a Cenisosa que s'asemella mas a la de Perrault que a la d'os Chirmans Grimm, razón por a que en America ye mas conoixida a versión d'o francés.
A historia
editarA Cenisosa explica a historia d'una mesacha choven muit polida, que en morir-se su pai dimpués d'haber-se casau por segunda vegada, queda privada d'o papel que le correspondeba en a familia. A suya malvada madrastra y as suyas cruels chirmanastras li imposan o papel d'esclava domestica y, como la odian tanto, li meten a embotada de "Cenisosa".
A vida d'a Cenisosa cambia cuan s'entera que en a cort se celebrará un baile en o que o prencipe trigará a la suya muller (en bella variant d'a historia bi ha tres bailes).
Con l'aduya machica d'a suya fada madrina a mesacha puet acudir a o baile, con un poliu vestiu de seda (a tamas d'a oposición d'a madrastra). En o baile truca o ficacio d'o prencipe con qui baila toda a nueit. Manimenos a las doce d'a nueit ha de marchar (ya que ye a hora en que se creba o encantamiento feito por a fada madrina). Pero a Cenisosa se'n va tan ascape que en a fuyida pierde un d'os suyos zapatos de vidre (en as versions en as que bi ha tres bailes lo pierde en o tercero). O prencipe, muit enamorau, troba o zapato y anuncia que se casará con a unica mesacha d'o reino que tienga os piez prou chicoz como ta calzar-lo.
A o día venient os sirvients d'o prencipe van por tot o reino fendo probar-se o zapato de vidre a todas as mesachas chóvens, encluyindo as chirmanastras d'a Cenisosa. En a versión alemana d'a historia istas miran d'enganyar a o prencipe, l'una tallando-se un dido y l'altra o calcanyar ta que podesen meter-se o zapato. Un muixón, manimenos, avisa a o prencipe d'os dos enganyos. En zagueras, a Cenisosa demuestra a suya identidat y se casa con o prencipe.
En a versión alemana, o personache d'a fada madrina no existe, sino que o vestiu y os zapatos apareixen en un árbol que ha creixiu a o costau d'a sepoltura de su mai. Como en as versions en as que sí apareixe a fada madrina, representa a voluntat d'a mai d'a Cenisosa, indignada por a crueldat d'a madrastra. Tamién o muixón azul que aduya a o prencipe en a busqueda d'a Cenisosa (revelando-le que as chirmanastras le miran d'enganyar) representa a mai d'a Cenisosa.
Referencias
editar- ↑ (es) BLAS GABARDA, Fernando y ROMANOS HERNANDO, Fernando, Diccionario Aragonés: Chistabín-Castellano; Gara d'Edizions. Zaragoza, 2008. p 520, pachina a on se puet consultar o significau de l'adchectivo cenisosoISBN 978-84-8094-061-0
- ↑ (an) Fina de Casa Mañas y Chus de Casa Prisca. "Bi-staba una vegada... Caperuxeta Roya, Os tres gorrins y A Cenisienta". Asociación A Gorgocha. Ansó, 2006. ISBN 13-978-84-611-2341-4
- ↑ AT 0510: The Persecuted Heroine
Vinclos externos
editar
Se veigan as imáchens de Commons sobre a Cenisosa.- Giambattista Basile: O cuento d'os cuentos u o entretenimiento d'os chicoz (Lo cunto de li cunti overo lo trattenemiento de peccerille) u Pentamerón (Pentamerone). Primera Chornada (Primma Giornata), VI: A Gata Cenisosa (en italiano, La Gatta Cenerentola; en napolitán, La gatta cennerentola).
- (it) Texto italiano d'o cuento.
- Texto napolitán d'o cuento.
- Charles Perrault: Cenisosa u o zapatet de vidre (Cendrillon ou La petite pantoufle de verre).
- (fr) Texto francés d'a edición orichinal, de 1697; en Wikisource.
- Chirmans Grimm: Cenisosa (Aschenputtel).
- (de) Texto alemán en Wikisource.
Datos: Q11841- Multimedia: Cinderella / Q11841
