Iste articlo ye en proceso de cambio enta la ortografía oficial de Biquipedia (la Ortografía de l'aragonés de l'Academia Aragonesa d'a Luenga). Puez aduyar a completar este proceso revisando l'articlo, fendo-ie los cambios ortograficos necesarios y sacando dimpués ista plantilla.
Mª Carmen Broto Buil
Información personal
Naixida o: 9 d'abril de 1922 u 1924
Naixida de: Guaso (Sobrarbe, Aragón)
Muerta o: 11 de chinero de 1949
Muerta en: Barcelona (Catalunya, Espanya)
Ocupación: Criada

María del Carmen Broto Buil (Guaso, Sobrarbe, 9 d'abril de 1922[1] u 1924[2] - † Barcelona, 11 de chinero de 1949), mas conoixida como Carmen Broto u simplament la Broto, apelativo con o cual se le referión os periodicos en a epoca, yera una treballadora de fabrica[1], criada y/u modista[1] aragonesa y, presumptament seguntes bellas fuents, prostituta de luxo, conoixida por haber estau asesinada en extranyas condicions en Barcelona en os anyos 1940.

O crimen de Carmen Broto ye conoixiu, mas que mas, por l'uso que en fizon os medios de comunicación d'ixes tiempos, tanto sensacionalistas como de prensa convencional, y por haber serviu d'inspiración a la conoixida novela negra de Juan Marsé; Si te dicen que caí (1973)[3]. Seguntes bels autors, o tractamiento que os Medios le dión a'l crimen de Carmen Broto podría estar un caso de «cortina de fumo»[2] mediatica con a cual habrían quiesto disipar l'atención de as firmes carencias socials de l'incipient franquismo[2].

Biografía editar

O mas que se sabe por seguro en os primers anyos de Mª Carmen Broto ye que naixió de Guaso, a par d'alavez un municipio independient, anque en l'actualidat se troba integrau como nuclio de población adintro d'o termin municipal de l'Aínsa-Sobrarbe (comarca de Sobrarbe, Prov. de Uesca).

Yera filla d'una familia modesta, d'una casa chica en a localidat, y que teneba dos chermanas, una de nombre Quiteria[2], que tamién viviba en a Ciudat Contal cuan pasó l'asesinato, y unatra, Ramona, que se casó y vivió en Boltanya. Heba teniu un chermano, Andrés, que morió en a Guerra Civil. Os apellius Broto y Buil son muit comuns en o Viello Sobrarbe, a Ribera de Mediano y a val de Boltanya, en o centro de Sobrarbe, y mesmo en Guaso i ha cualques casas a on que es lievan y no tienen garra relación con os de casa Pardina. Cualsiquier persona portadera d'istos apellius no tiene por qué estar relacionada familiarment con a Broto.

Carmen Broto viviba y treballaba en Barcelona lo menos dende finals d'os anyos 1930[1], de criada ta bels autors, de peona en una fabrica de caixas de cartón[1] ta belatros. Dende 1947, con 23 u 25 anyos d'edat, le s'ha quiesto relacionar con Juan Martínez Penas, un potentau empresario tiatral que yera propietario de o Tívoli, un d'os tiatros con mas tradición en a ciudat (que encara existe en l'actualidat), hombre que con 61 anyos en teneba muitos mas que ella.

D'ista relación en apariencia, que nunca no s'ha confirmau que fuese real[1], ye d'a on dimana a remor tan fomentada por os medios de que, en verdat, "la Broto" s'adedicaba a la prostitución. Manimenos, bels autors que creyen que Martínez Penas yera realment homosexual piensan que o feito que se deixasen veyer y, especialment, fotografiar chuntos le serviba a l'empresario ta guardar as apariencias[1][2]. Puet estar que Martínez Penas hese teniu bella relación homosexual en antes de a Guerra y que bella chent o sabese[1], por o que o mainate debeba tener razons comprensibles ta mirar-se d'amagar-lo.

Unatra tioría diz que Carmen Broto serviba de confident a la policía d'entre l'aristocracia barcelonesa, anque l'autor Jordi Corominas opina que isto habría estau un invento posterior a la suya muerte[1].

Mientres se a relaciona con Martínez Penas, Broto viviba en un piso en a carrera de Sant Antoni-Maria Claret num. 16[4] de Barcelona, una vivienda que seguntes bellas fuents no se correspondeba con o nivel d'ingresos que podeba tener una modista (asinas ye como amaneix rechistrada[1]), o que apunta en a linia de que verdaderament yera una mantenida de Martínez Penas[5], anque no ye claro que tenese una relación realment sentimental u sexual con él.

Muerte editar

Pareix cierto que Mª Carmen Broto se relacionaba con belatros hombres difueras de Martínez Penas[5]. I ha fuents que afirman que la vidon con bel par, mas amanaus a ella en edat, en os zaguers meses, o cual a prensa l'aprofitó a posteriori de que morise ta sucherir que yera una pampolera de puercos costumbres u que gastaba una baixa moral, tot muit a l'uso d'o gusto por o morbo que teneba a prensa sensacionalista d'aquel inte. No se sabe si Martínez Penas o sabeba y si simplament o consentiba u le pareixeba bien, anque isto tamién se suchirió dende bels medios[5], puet estar que como muestra de a pretendida corrupción moral que imperaba en as relacions de a "parella".

Un d'istos hombres con os qui Broto se viyeba habría estau Jesús Navarro Manau, de 24 anyos d'edat en 1949, o fillo d'un zarrallero local: Jesús Navarro Gurrea[1][2], riojano que en teneba 53. Navarro fillo teneba una novia con qui pareix que se casó dimpués d'o crimen, cuan ya l'hiban meso en prisión[1], anque diz que podeba haber manteniu relacions homo-eroticas en bels momentos anteriors en a suya vida[2].

Navarro Gurrea (o pai) pareix que habría estau l'artifex d'o crimen[1][2], y habría pensau en conseguir, a traviés de su fillo, que Carmen Broto les deixase dentrar en o piso de Martínez Penas ta poder-le robar o conteniu d'una caixa de cabals[1]. Navarro Manau (o fillo) defensó, en o chudicio posterior, que a él l'heba quiesto enredar su pai (suicidau en perpetrar-se o crimen) ta que seducise a la Broto, pero que no les amaneixió buen negocio porque a zagala, a malas que supo os plans que teneban, se negó de raso a servir-les de garra achuda. Aparentment, fue alavez cuan o pai y un amigo d'o mozo, Jaime Viñas Plà (tamién suicidau dimpués), la matón ta que no les podese delatar[2]. De toz tres presumptos participants en l'asesinato, Navarro Manau ye o solo que sobrevivió.

A muerte de Carmen Broto estió improvisada y violenta. De camín ta la una d'a maitinada de l'11 de chinero, la heban reculliu de casa suya con l'auto que dimpués amaneixió en o escenario d'o crimen. Un Ford de color azul, logau. O pretexto declarau yera fer unas copetas con ella. Dimpués de fer bellas vueltas en auto por as carreras d'a ciudat, l'explanicón o plan, y como Carmen tuvo una reacción que denguno s'esperaba; quiso plantar-les y baixar-se de l'auto, comenzón a peleyar-se con ella, a dintro d'o mesmo vehiclo, dica que, presumptament, Viñas a mató a mallazos en a cabeza[2].

Por as prebas que se recullón dimpuesas en l'auto, y que amaneixen en o sumario, a muerte no debió d'estar rapeda, sino que Carmen Broto presentó resistencia[2] y, encara con a cabeza ubierta y con toda la sangrera se debió de mirar de resistir, por o que l'acción de Viñas con a malla habió de continar con topetazos repetius, dica matar-la de tot.

Cuan hubon rematau, l'auto yera inservible y no se podeba amagar a cantidat de sangre que empurquiaba os cristals y l'interior[1]. Decidión lievar o calavre de l'aragonesa ta un huerto, a on que lo soterrón embolicau en l'abrigo d'astracán que lievaba[1][2], y que fue fácilment descubierto a'l maitino. Abandonón l'auto a bels cientos de metros, mal aparcau[1], y con as finestras y a tapicería plenas de sangre, de forma que a'l maitino tamién trucó la ficacio d'os vecins.

Con tot isto, y en prener consciencia d'o desastre que heban quisto cometer y lo malament que les heba saliu, Navarro Gurrea y Viñas Plà se suicidón tomando un got de cianuro[1][2], mientres que Navarro Manau fuyó y fue apresau a'l día siguient. O zarrallero Navarro Gurrea fue trobau encara con vida a las cuatro de a maitinada, por un taxista, pero morió irremisiblement dimpués.

Os autors Trallero y Guixà defensan, en o suyo libro La invención de Carmen Broto, que i habión mas implicaus que os que tradicionalment en ha dau a prensa. Ta istos autors, que ciertament han feito uno d'os treballos d'investigación mas prefundos sobre o caso de Carmen Broto, Viñas y os Navarro tuvon un complice important, o pianista Eusebio López Sert, que habría estau amant homosexual de o choven Jesús Navarro Manau y l'habría manteniu economicament, a él y a su pai[2], dica que se decidió a rematar con ixa dependencia economica[2]. Por motivos que no queda plateros, López Sert habría dau os diners u habría avalau[2] o loguer de l'auto a on que rematón matando a Carmen Broto, y nunca no se vido implicau en o chudicio.

Tamién, seguntes istos autors que se basan en o sumario y en entrevistas personals con conoixius y familiars de a victima y os asesins, o plan inicial de Navarro Gurrea habría estau mas complexo, tot precipitando-se cuan a moza se negó a dar-les achuda. Seguntes a tioría de Guixà y Trallero, l'obchectivo inicial habría estau l'empresario Juan Matínez Penas, y no solo que o coteniu d'a suya caixa fuerte. Trallero y Guixà van mas dillá d'ixo, y defensan que Navarro quereba matar a l'empresario y fer desapareixer a Carmen Broto (matando-la y soterrando o cuerpo) ta que todas as sospeitas recaisen en ella[2]. Cuan a chiqueta se negó en redondo a participar-ie, se vidon obligaus a matar-la[2], y o fizon de forma tan precipitada y zarrapastrera como nos ha gosau arribar.

En cualsiquier caso y a desparte de si estió orporcionau o tractamiento y a especulación que le dión, a sangrerienta muerte de Carmen Broto, as obscuras relacions de mancebía y probable homosexualidat de bels implicaus, y a resonancia de nombres de chent de diners fan que o crimen de a Broto estase predeterminau a destacar en os medios.

Se veiga tamién editar

Referencias editar

  1. 1,00 1,01 1,02 1,03 1,04 1,05 1,06 1,07 1,08 1,09 1,10 1,11 1,12 1,13 1,14 1,15 1,16 1,17 (es) Especial Matar en Barcelona: Carmen Broto (I); consultau o 3 de mayo de 2012.
  2. 2,00 2,01 2,02 2,03 2,04 2,05 2,06 2,07 2,08 2,09 2,10 2,11 2,12 2,13 2,14 2,15 2,16 2,17 (es) GUIXÀ, Josep y TRALLERO, Manuel. La Invención de Carmen Broto (o la deconstrucción de un crimen casi perfecto). Áurea Editores. Barcelona, 2005.
  3. (es) Looking for Carmen Broto en la Revista Letras; consultau o 3 de mayo de 2012.
  4. (es) Especial Matar en Barcelona: Carmen Broto (II); consultau o 3 de mayo de 2012.
  5. 5,0 5,1 5,2 (es) Los hechos y la noche: El crimen de Carmen Broto (IV); consultau o 3 de mayo de 2012.