Vals d'Àneu

Iste articlo ye en proceso de cambio enta la ortografía oficial de Biquipedia (la Ortografía de l'aragonés de l'Academia Aragonesa d'a Luenga). Puez aduyar a completar este proceso revisando l'articlo, fendo-ie los cambios ortograficos necesarios y sacando dimpués ista plantilla.

Iste articlo tracta sobre as Vals d'Àneu. Pa atros usos d'o toponimo Àneu se veiga Àneu (desambigación).

As Vals d'Àneu (en catalán les Valls d'Àneu), en plural, u simplament «l'Àneu», ye una denominación tradicional en Pallars pa referir-se a o sistema de cinco vals pirenencas que confluyen en a Val d'Àneu dita propiament, con ríos que son afluents de a Noguera Pallaresa antes que abandone a val principal por o congosto d'Escaló. Ha estau historicament y tradicional una subcomarca natural u «parzana» (con o sentiu antigo que se daba a ixa palabra en o Pireneu) de Pallars Sobirano, en a provincia de Leida.

Envista d'a val d'Àneu principal, en o puesto que en dicen La Mollera d'Escalarre en a coda d'o pantano de La Torrassa.

Cheograficament ocupan a baixant meridional d'o Puerto de la Bonaigua, en a muga de Pallars Sobirano con Arán y con Francia. Por levant, a sierra de Penyes Negres y a sierra d'Anyís as deseparan contra la vecina val de Cardós, tamién dentro de Pallars Sobirano. Por ponient, o macizo de Beret y as suyas estribacions que forman o Parque Nacional d'Aigüestortes i Estany de Sant Maurici a deseparan contra la val d'Arán y a val de Boí.

Os cuatro municipios que os termins municipals se troban en as Vals d'Àneu son: Alt Àneu (capital: València d'Àneu), Esterri d'Àneu, la Guingueta d'Àneu y Espot. As vals d'Àneu son:

• Val de la Bonaigua, con o río de la Bonaigua.
• Val d'Isil, an naixe la Noguera Pallaresa.
• Val d'Unarre, con o río d'Unarre.
• Val d'Escrita, con o río Escrita y a población d'Espot.
• A val d'Àneu principal, con Esterri d'Àneu, por an sigue o río Noguera Pallaresa. O Pla d'Esterri ye una plana en o fondo d'a val glacial. An remata, se fizo o pantano de la Torrassa, que tiene a presa por alto de Les Bordes d'Escaló. En a coda d'ixe embalse i hai una Zona d'Especial Protección pa las Aus (ZEPA) que se conoix como La Mollera d'Escalarre.

Historicament as Vals d'Àneu han estau d'entre as mas aisladas contra l'exterior de tot lo Pireneu catalán, tenendo mismo un dialecto con bel rasgo diferenciau de a resta d'o catalán pallarés y consistent entre si, como tamién pasa con unas cuantas vals en o Pireneu aragonés respective a la parla principal en as suyas comarcas (aragonés belsetán, aragonés panticuto...). O lugar d'Esterri d'Àneu ha feito de «villa» y cabecera pa la parzana, y o santuario de Santa María d'Àneu de centro espiritual. O chentilicio en catalán pa las personas d'Àneu ye «aneuencs».

Se veiga tamién

• Vals de Bielsa.
• Val de Tena.
• Val de Benás.
• Val de Cardós.
• Vall Ferrera.
• Catalán pallarés.
• Val d'Arán.