Khacasos
|
Iste articlo ye en proceso de cambio enta la ortografía oficial de Biquipedia (la Ortografía de l'aragonés de l'Academia Aragonesa d'a Luenga). Puez aduyar a completar este proceso revisando l'articlo, fendo-ie los cambios ortograficos necesarios y sacando dimpués ista plantilla. |
| Khacasos тадар | |||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 | |||||||||
 | |||||||||
|
| |||||||||
 Khacasia 72.959 | |||||||||
| |||||||||
| Khacaso y ruso | |||||||||
| Xamanismo, Cristianismo (Ilesia ortodoxa rusa), Budismo (Budismo tibetán), Islam | |||||||||
| Altros pueblos turquicos nordorientals: xors, chulims, tubans, tobalar, yacutz y dolgans | |||||||||
 Ubicación d'o pueblo khacaso en Rusia | |||||||||
Lo pueblo khacaso (pronunciato /xa.'ka.so/, en khacaso хакас, khakas u тадар, tadar) ye un pueblo turquicos que habita principalment a Khacasia, republica d'a Federación rusa, a la Siberia meridional. La suya población ye d'unas 80.000 personas perteneixients a cinco tribus: khachin u khaas, sagai, bel-tir, quyzil y coibal.
Etnonimo
editar
Os khacasos s'han dito ellos mesmos tradicionalment fendo servir a suya propia designación tribal: sagai, khas, peltyr, shor, koybal, hyzyl-kizhi,[1] y os parlants d'o khacaso de Manchuria gïrgïs.
A Rusia, s'ha conoixito es khacasos con altros nombres, usatos mes que mes en contextos historicos: tartaros de Minnusinsk (en ruso: минуси́нские тата́ры), tartaros d'Abakan (абака́нские тата́ры), tartaros d'o Yenisei y joorai. A denominación tartaro la han tenita cuasi toz os pueblos turquicos de l'Imperio Ruso y s'ha feito servir tamién como sinonimo de musulmán, por estar musulmans a mayor parte d'os pueblos turquicos.
O etnonimo recient khacaso provién d'una antiga denominación chinesa hagias, hjagas ta una tribu d'os Monts Sayan, que feba part d'os kirguizes d'o Yenisei, y se fició servir en os primers anyos de poder sovietico ta describir la población indichena d'as vals d'o Yenisei meyo, quedando fixato este termin. Dende 1930 os grupos tribals sagai, khas, peltyr, shor, koybal, hyzyl-kizhi encomenzoron a decir-se ellos mesmos khacasos.
Antropolochía biolochica
editarAntropolochicament, a población khacasa forma parte d'o tronco racial mongoloide, representando a suya variant d'Asia Central; O pelo, piel y uellos son escuros, lo rostro amplo y l'altaria masculina d'un promeyo de 163 cm. En bels khacasos, manimenos, s'aperciben caracteristicas uralicas.
Idioma
editar- Se veiga l'articlo Idioma khacaso.
Lo khacaso ye un idioma d'o grupo nordoriental d'a familia de luengas turquicas. Lo estándard fue creyato en o periodo sovietico y s'escribe en caracters cirilicos.
D'una población etnica de 80.000 khacasos, mes de 60.000 encara charran en o suyo idioma. La gran mayoría ye bilingüe en khacaso y ruso.
Cultura y sociedat
editarRelichión y creyencias
editarEs khacasos han practicato tradicionalment lo xamanismo con influencia budista. Dende lo sieglo XIX, muitos khacasos se son convertitos a lo cristianismo ortodoxo ruso.
Economía tradicional
editarEs khacasos son estau de costumbre un pueblo nomada de pastors de rens u vacumen, labradors, cazataires y pescataires. Es khacasos beltir se son igualment especializatos en productos d'artesanía.
Encara que istos meyos d'economía tradicional continan encara, sobretot lo pastoreyo d'uvellas y de vacumen, la republica se ye tornata mes industrializata.
Musica
editarLa cultura musical d'os khacasos ye pareixita en muitos aspectos a las d'altros pueblos turquicos d'a rechión, como es tubinios. Una contrimuestra ye lo canto difonico de garganchón, a menuto acompanyato d'un estrumento de dos cuerdas dito jomîs.
La ciudat d'Abakán aculle dende 1995 la Competición Internacional de Musica Popular Khacasa. Bels nombres d'entre los musicos son: Anna Burnakova, Serguei Charkof, Slava Kuchenof, Aleksandr Samozhikof, Yevguenii Ulugbaxef.
Historia
editarEn o sieglo XVII, es khacasos formoron Khacasia en metat d'as tierras d'os kirguizes d'o Yenisei, que per ixas envueltas yeran vasallos d'un gubernador dzhungaro (mongol occidental u oirato). Es rusos i plegoron poco dimpués que es kirguizes d'o Yenisei marchasen, y muitos se i establioron. En o decenio de 1820, s'encomenzoron a espleitar menas d'oro a lo redol de Minnusinsk, que se tornó un centro industrial en a rechión. En o sieglo XIX, muitos khacasos se ficioron a las trazas de vivir d'os rusos, convertindo-sen a lo cristianismo, sin perder, manimenos, muitos d'os costumbres xamanistas. En a revolución rusa de 1905, se desembolicó un movimiento enta l'autonomía. En plegar los soviets t'o poder en 1923, s'establió lo Distrito Nacional Khacaso, y diversos grupos etnicos (beltir, sagai, kachin, koibal y kîzîl) se convertioron artificialment en un de solo: lo khacaso. Lo Distrito Nacional se reorganizó en l'oblast autonomo d'os khacasos, como parti d'o krai de Krasnoyarsk, en 1930.
L'actual republica de Khacasia s'establió en 1992.
Khacasia ye tamién la tierra d'os abantpasatos d'o pueblo actual de luenga turquica quipchac d'os kirguizes, y la tierra que lis n'heban asignata en os tiempos d'o periodL'mongol.
Referencias
editar- ↑ Margus Kolga, Igor Tõnurist, Lembit Vaba, Jüri Viikberg "Red Book of Russian Empire"[1]
Bibliografía
editar- Pedro Bosch Gimpera et al. LAS RAZAS HUMANAS. V II.
Vinclos exteriors
editarEn anglés:
- NUPI - Perfil d'o Centro d'Estudios Asiaticos
- Jacasia
- Lo guerrero adurmito: Nuevas leyendas en a renaixedura d'a cultura xamanica khacasa
Datos: Q240293
Multimedia: Khakas people / Q240293
