Mohandas Karamchand Gandhi

(Reendrezau dende Mahatma Gandhi)
Iste articlo ye en proceso de cambio enta la ortografía oficial de Biquipedia (la Ortografía de l'aragonés de l'Academia Aragonesa d'a Luenga). Puez aduyar a completar este proceso revisando l'articlo, fendo-ie los cambios ortograficos necesarios y sacando dimpués ista plantilla.
Articlo d'os 1000
Mohandas Karamchand Gandhi
Mohandas Karamchand Gandhi
Mohandas Karamchand Gandhi
Información personal
Calendata de naixencia 2 d'octubre de 1869
Puesto de naixencia Porbandar (Gucharat)
Calendata de muerte 30 de chinero de 1948
Puesto de muerte Delhi
Enterreco Raj Ghat (Nueva Delhi)
Alma Máter University College de Londres
Ocupación Politico, avogau y activista.
Conchuche Kasturba Makhanji
Fillos Harilal
Manilal
Ramdas
Devdas
Sinyal

Mohandas Karamchand Gandhi (Gucharatí: મોહનદાસ કરમચંદ ગાંધી; indi: मोहनदास करमचंद गांधी) (Porbandar, Gucharat, 2 d'octubre de 1869Delhi, 30 de chinero de 1948), mes conoixito como lo Mahatma Gandhi (d'o sanscrito mahatma, "alma gran", asinas clamato per o poeta Rabindranath Tagore), estió un d'os pais fundadors d'o moderno estato indio y un total defensor d'a satyagraha (protesta no violenta) como meyo de revolución.

Gandhi, qui en l'autobiografia suya declara sentir-se indigno d'o nombre de Mahatma, luitó ta liberar la India d'o chubo imperial britanico, inspirando altros pueblos colonizatos a fer uso d'a no violencia ta la suya propia independencia. O principio que guió Gandhi, a satyagraha u camin d'a verdat, ha inspirato cheneracions de militants democratas y antirracistas, d'entre els Martin Luther King y Nelson Mandela.

Biografía editar

Os anyos de choventut editar

Mohandas Karamchand Gandhi naixió a Porbandar, Gucharat, India, en 1869. Su pai estió Karamchand Gandhi, o diwan u primer ministro de Porbandar, y su mai, Putlibai, a cuatrena muller de Karamchand y hindú vixnuista d'a orden Pranami. Karamchand tenió una filla con cadaguna d'as dos primeras mullers, pero istas morioron per raons que se desconoixen, probablement en l'inte d'o parto. A suya tercer muller se consideró incapacitata y dió lo suyo permiso a Karamchand ta tornar-se a casar.

Fillo d'una mai devota y rodiato d'as influencias chainistas d'o Gucharat, Gandhi aprendió dende bien chicot os fundamentos d'un comportamiento que miraba de no fer mal a os sers vivos, de practicar o vechetarianismo, o dechuno ta l'autopurificación y a tolerancia mútua entre os miembros de diferents creyencias. A suya casta yera la d'os vaishya u mercaders.

Ta mayo de 1883, con 13 anyos, Gandhi fue acomodato per meyo d'un alcuerdo feito per sus pais con Kasturba Makhanji, d'a suya mesma edat. Tenioron cuatre fillos: Harilal Gandhi, en 1888; Manilal Gandhi, en 1892; Ramdas Gandhi, en 1897; y Devdas Gandhi, en 1900.

Gandhi no destacó guaire en os suyos anyos como estudiant a Porbandar y a Rajkot. Aprebó per pocas o examen de matriculación ta la Universidat de Bombai en 1887, ingresando en o Samaldas College, un poco a retepelo perque a suya familia quereba que se fes avogau. Aprofeitó ta ir-se-ne a estudiar ta o Reino Uniu, país que él veyeba como "una tierra de filosofos y poetas, l'autentico centro d'a civilización".

 
Gandhi y a muller Kasturba.

A os 18, o 4 de setiembre de 1888, Gandhi marchó ta lo University College de Londres ta formar-se como avogau. En a suya estacha a la capital de l'Imperio, se veyió abocato a cumplir a promesa que heba feito a su mai en presencia d'un moncho chainista antes de dixar la India: la de observar os preceptos hindús d'abstener-se de minchar carne, prener alcohol u estar promiscuo. Pero mes que no seguir simplament os deseyos de su mai, s'instruyó y abrazó de traza intelectual o vechetarianismo. Acudiba a un d'os pocos restaurants vechetarians que bi heba ta part d'alavez a Londres y ingresó en a Sociedat Vechetariana, fundando-ie-ne un estallamiento local. Beluns d'os vechetarians que i conoixió yeran miembros d'a Sociedat Teosofica, que s'heba fundato en 1875 ta una chermandat mes universal y yera adedicata a lo estudio d'a literatura budista y brahmanista. Animoron Gandhi a leyer-se o Bhagavad Gita. No habendo amostrato enantes guaire intrés religioso, leyó en ixe tiempo obras d'as principals relichions. Se'n tornó ta la India dempués d'haber estato admeso en o colechio d'avogaus d'Anglaterra y Galas, pero no tenió guaire exito establindo un bufet a Bombai. Solicitó un treballo parcial como profesor de segundaria que no consiguió. Remató tornando ta Rajkot ta vivir de trazas modestas, redactando peticions ta las partes d'os pleitos, faina que se veyió aforzato a deixar a la que fue en contra d'un oficial britanico. En a suya autobiografia, describe ixe incident como una prebatina frustrata ta exercer presion social en nombre de su chermano gran. En meyo d'ixe clima, en 1893, Gandhi aceptó un achuste d'una anyata ta treballar en una firma india a Natal, Sudafrica.

O Movimiento t'os Dreitos Civils a Sudafrica (1893-1914) editar

En ixas envueltas, Gandhi s'amostraba como una persona reservata, de trazas finas y politicament indiferent. Heba leyito o suyo primer periodico a os 18 anyos, y yera procliu a o miedo escenico a l'inte de parlar a debant un tribunal. Pero os anyos a Sudafrica cambioron ixe carácter en haber a concarar a discriminacion con a que a ormino se trataba la población india y negra d'o país.

Asinas, un dia en o chuzgato d'a ciudat de Durban, o chuez demandó a Gandhi de tirar-se o turbant. Él refusó de fer-lo y salió aventato d'a sala. En una altra ocasion, lo chetoron d'un tren a Pietermaritzburg dempués d'haber-se negato a ir-se d'o vagón de primera clase ta lo de tercera ya que teneba un billet valido de primera. Posteriorment, en un altro viache en dilichencia, fue golpeyato per un conductor en negar-se a ceder o suyo posiello a un pasachero europeu. Tamién li fue vedato de fer nueit a muitos hotels per o feito d'estar indio. Bels biografos han reconoixito que toz ixos incidents estioron un punto d'inflexión en a vita de Gandhi, que l'abocarían enta lo suyo activismo posterior. A suya presencia testimonial d'os prechudicios racistas y la inchusticia que se cometeba contra d'os indios de Sudafrica ficioron probablement que Gandhi se cuestionás a situacion d'a suya chent y o suyo propio puesto en a sociedat.

O Movimiento ta la Independencia d'a India (1916-1945) editar

 
Gandhi en os tiempos d'os disturbios de Champaran y Kheda (1918).

Como heba feito en a Guerra de Sudafrica, Gandhi demandó d'emparar a Gran Bretanya en a Primera Guerra Mundial, instando compatriotas indios a que s'apuntasen a l'Exercito britanico.

Champaran y Kheda editar

As primeras victorias de Gandhi plegoron en 1918, con os disturbios de Champaran y Kheda, encara que en o zaguer yera tamién embrecato Sardar Vallabhai Patel, qui estió a suya man dreita y encapezó os rebeldes. En Champaran, distrito de Bihar, organizó una resistencia civil en favor d'os cientos de mils de siervos y campesins con poca u branga de tierra, aforzatos a coltivar indigo y altros productos comercials en cuenta d'os alimentos que heban a menester ta la suya pervivencia. Sozmesos a las milicias d'os patrons, mayorment britanicos, lis en daban una radita compensacion, deixando-los en a pobreza. Os lugars yeran estrematament puercos y sin d'hichiene, y l'alcoholismo, a intocabilidat y a purdah campaban per tot. En ixas anvistas d'una fame terrible, os britanicos encara insistiban a puyar un opresivo impuesto. A situación yera desesperata. En Kheda, estato de Gujarat, bi heba o mesmo problema. Gandhi bi establió un axram.

A troixata d'a India editar

A muerte de Gandhi editar

O pensamiento de Gandhi editar

Principios y filosofía de vita editar

 
Retrato de Gandhi en 1931.

A fin principal de Gandhi estió lo descobrimiento d'a verdat u satya. Precuró de conseguir-lo aprendendo d'as propias errors y experimentando con él mesmo. Clamó a suya autobiografia A historia d'os mios experimentos con a Verdat.

A suya luita mas important, seguntes deciba, yera la de mirar de superar os propios demonios, miedos y inseguridaz. En primeras, resumió as suyas creyencias en dicir "Dios ye a Verdat", ta rematar correchindo-se él mesmo y dicir que "a Verdat ye Dios". A primer sentencia li pareixeba insuficient, perque podeba pensar-se que Gandhi usaba o concepto de Verdat ta describir Dios, mas que no ta definir a esencia entera de Dios. Ta la filosofía de Gandhi, a satya ye Dios. Comparte as caracteristicas d'o concepto hindú de Dios, u Brahman.

Escritos de Gandhi editar

Citas editar

  • "O uello per uello no fará so que un mundo totalment ciego". (A frase simboliza la no-violencia promovita per Gandhi.)
  • "En primeras no t'ascuitan, dempués se riden de tu, dempués se barallan con tu y a la fin ganas tu".
  • "Soi a favor d'un mesmo calandario ta tot lo mundo, como bi soi d'una mesma moneta ta toz os pueblos y d'una luenga auxiliar mundial como lo esperanto ta tota la gent".

L'herencio cultural editar

O cabo d'anyo de Gandhi, o 2 d'octubre, ye fiesta nacional a la India. O 15 de chunio de 2007, l'Asamblea Cheneral de Nacions Unidas adoptó unanimament una resolución que declaraba o 2 d'octubre "Dia Internacional d'a No-Violencia".

A revista Time nombró a Gandhi como l'"Hombre de l'Anyo" en 1930, y segundo como "Persona d'a centuria" chusto per debaixo d'Albert Einstein ta la fin de 1999, a mes de considerar o Dalai Lama, Lech Wałęsa, Martin Luther King, Cesar Chavez, Aung San Suu Kyi, Benigno Aquino, Jr., Desmond Tutu y Nelson Mandela como Fillos de Gandhi y os suyos hereus espirituals en a no-violencia. O Gubierno indio atorga anyalment o Premio d'a Paz Mahatma Gandhi ta treballadors socials, liders mundials y ciudadans que han descollato en a suya labor en pro d'a paz.

En 1996, o Gubierno d'a India introdució a serie de Mahatma Gandhi en os billez de 5, 10, 20, 50, 100, 500 y 1.000 rúpias. Huei, toz os billez en circulación a la India contienen un retrato de Gandhi. En 1969, o Reino Uniu editó una serie de seyellos que commemoraban o centenario de Mahatma Gandhi.

A Gran Bretanya bi ha unas cuantas estatuas de Gandhi, destacando-ne a d'a Plaza Tavistock de Londres, amanata ta o colechio universitario a on que estudió Dreito. O 30 de chinero ye celebrato en o Reino Uniu como "Dia d'a Remeranza Nacional de Gandhi". Tamién altros países como os Estaus Unius u Sudafrica contan con estatuas de Gandhi, asinas como figuras de cera en museus como lo Madame Tussaud de Londres, etc.

Gandhi nunca no recibió lo Premio Nobel d'a Paz, mesmo habendo-ie estato proposato cinco vegatas entre 1937 y 1948. Anyos dimpuesas, o Comité d'os Nobel fereba publico lo suyo duelo per a omisión, admetendo a funda división per opinions nacionalistas que li negaban o premio. Gandhi iba a recibir-lo en 1948, pero lo suyo asesinato li'n privó. A guerra que esclató alavez entre os nuevos estatos surtitos d'a India y Pakistán podereban haber estato ixe anyo un factor de complicación adicional. Ixe anyo lo Premio s'atorgó a no dingun, argumentando que "no bi heba un candidato vivo mereixedor", y cuan li'n atorgoron a o Dalai Lama en 1989, o president d'o Comité expresó que ixe premio yera "en parte un tributo a la memoria de Mahatma Gandhi".

A Nueva Delhi, Birla Bhavan (Casa Birla), a on que Gandhi morió asesinato lo 30 de chinero de 1948, estió adquiesta per o Gubierno d'a India en 1971 y abierta ta lo publico en 1973 como la Gandhi Smriti u Recordanza de Gandhi. Se i conserva la cambra en a cual Gandhi vivió os zaguers cuatre meses d'a vita suya y os terrens a on que li disparoron entre d'a suya paseyata publica d'a nueit. Un Pilar de Mártir ye agora en o puesto exacto a on que ocurrió.

Toz os anyos o 30 de chinero, a escuelas de muitos países, o dia ye serbato como lo cabo d'anyo d'a muerte de Mahatma Gandhi con o nombre de Dia Escolar d'a No-Violencia y d'a Paz, fundato a Espanya en 1964. Ixe dia corresponde alto u baixo a o 30 de marzo en o calandario escolar d'o Hemisferio Sud.

Muitas son estatas tamién as publicacions y cintas que s'han feito arredol d'a figura de Gandhi.

Vinclos externos editar