Khacasos
|
Iste articlo ye escrito con as normas graficas EFA. Si quiers, puez aduyar cambiando a la grafía oficial de Biquipedia y sacando dimpués ista plantilla. |
| Khacasos тадар | |||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 | |||||||||
 | |||||||||
|
| |||||||||
 Khacasia 72.959 | |||||||||
| |||||||||
| Khacaso y ruso | |||||||||
| Xamanismo, Cristianismo (Ilesia ortodoxa rusa), Budismo (Budismo tibetán), Islam | |||||||||
| Altros pueblos turquicos nordorientals: xors, chulims, tubans, tobalar, yacutz y dolgans | |||||||||
 Ubicación aproximata d'o pueblo khacaso | |||||||||
Lo pueblo khacaso (prenunciato /xa.'ka.so/, en khacaso хакас, khakas u тадар, tadar) ye un pueblo turquicos que habita principalment a Khacasia, republica d'a Federación rusa, a la Siberia meridional. La suya población ye d'unas 80.000 personas perteneixients a cinco tribus: khachin u khaas, sagai, bel-tir, quyzil y coibal.
EtnonimoEditar
Os khacasos s'han dito ellos mesmos tradicionalment fendo servir a suya propia designación tribal: sagai, khas, peltyr, shor, koybal, hyzyl-kizhi,[1] y os parlants d'o khacaso de Manchuria gïrgïs.
A Rusia, s'ha conoixito es khacasos con altros nombres, usatos més que més en contextos historicos: tartaros de Minnusinsk (en ruso: минуси́нские тата́ры), tartaros d'Abakan (абака́нские тата́ры), tartaros d'o Yenisei y joorai. A denominación tartaro la han tenita quasi totz os pueblos turquicos de l'Imperio Ruso y s'ha feito servir tamién como sinonimo de musulmán, por estar musulmans a mayor parte d'os pueblos turquicos.
O etnonimo recient khacaso provién d'una antiga denominación chinesa hagias, hjagas ta una tribu d'os Monts Sayan, que feba part d'os kirguizes d'o Yenisei, y se fició servir en os primers anyos de poder sovietico ta describir la población indichena d'as vals d'o Yenisei meyo, quedando fixato este termin. Dende 1930 os grupos tribals sagai, khas, peltyr, shor, koybal, hyzyl-kizhi encomenzoron a decir-se ellos mesmos khacasos.
Antropolochía biolochicaEditar
Antropolochicament, a población khacasa forma parte d'o tronco racial mongoloide, representando a suya variant d'Asia Central; O pelo, piel y uellos son escuros, lo rostro amplo y l'altaria masculina d'un promeyo de 163 cm. En bells khacasos, manimenos, s'aperciben caracteristicas uralicas.
IdiomaEditar
- Se veiga l'articlo Idioma khacaso.
Lo khacaso ye un idioma d'o grupo nordoriental d'a familia de luengas turquicas. Lo standard fue creyato en o periodo sovietico y s'escribe en caracters cirilicos.
D'una población etnica de 80.000 khacasos, més de 60.000 encara charran en o suyo idioma. La gran mayoría ye bilingüe en khacaso y ruso.
Cultura y sociedatEditar
Relichión y creyenciasEditar
Es khacasos han practicato tradicionalment lo xamanismo con influencia budista. Dende lo sieglo XIX, muitos khacasos se son convertitos a lo cristianismo ortodoxo ruso.
Economía tradicionalEditar
Es khacasos son estatos de costumbre un pueblo nomada de pastors de rens u vacumen, labradors, cazataires y pescataires. Es khacasos beltir se son igualment especializatos en productos d'artesanía.
Encara que istos meyos d'economía tradicional continan encara, sobretot lo pastoreyo d'uvellas y de vacumen, la republica se ye tornata més industrializata.
MusicaEditar
La cultura musical d'os khacasos ye pareixita en muitos aspectos a las d'altros pueblos turquicos d'a rechión, como es tubinios. Una contrimuestra ye lo canto difonico de garganchón, a menuto acompanyato d'un estrumento de dos cuerdas dito jomîs.
La ciudat d'Abakán aculle dende 1995 la Competición Internacional de Musica Popular Khacasa. Bells nombres d'entre los musicos son: Anna Burnakova, Serguei Charkof, Slava Kuchenof, Aleksandr Samozhikof, Yevguenii Ulugbaxef.
HistoriaEditar
En o sieglo XVII, es khacasos formoron Khacasia en metat d'as tierras d'os kirguizes d'o Yenisei, que per ixas envueltas yeran vasallos d'un gubernador dzhungaro (mongol occidental u oirato). Es rusos i plegoron poco dimpués que es kirguizes d'o Yenisei marchasen, y muitos se i establioron. En o decenio de 1820, s'encomenzoron a espleitar menas d'oro a lo redol de Minnusinsk, que se tornó un centro industrial en a rechión. En o sieglo XIX, muitos khacasos se ficioron a las trazas de vivir d'os rusos, convertindo-sen a lo cristianismo, sin perder, manimenos, muitos d'os costumbres xamanistas. En a revolución rusa de 1905, se desembolicó un movimiento enta l'autonomía. En plegar los soviets t'o poder en 1923, s'establió lo Distrito Nacional Khacaso, y diversos grupos etnicos (beltir, sagai, kachin, koibal y kîzîl) esdevinioron artificialment en un de solo: lo khacaso. Lo Distrito Nacional se reorganizó en l'oblast autonomo d'os khacasos, como parti d'o krai de Krasnoyarsk, en 1930.
L'actual republica de Khacasia s'establió en 1992.
Khacasia ye tamién la tierra d'os abantpasatos d'o pueblo actual de luenga turquica quipchac d'os kirguizes, y la tierra que lis n'heban asignata en os tiempos d'o periodL'mongol.
ReferenciasEditar
- ↑ Margus Kolga, Igor Tõnurist, Lembit Vaba, Jüri Viikberg "Red Book of Russian Empire"[1]
BibliografíaEditar
- Pedro Bosch Gimpera et al. LAS RAZAS HUMANAS. V II.
Vinclos exteriorsEditar
En anglés: