Dallo

Iste articlo ye en proceso de cambio enta la ortografía oficial de Biquipedia (la Ortografía de l'aragonés de l'Academia Aragonesa d'a Luenga). Puez aduyar a completar este proceso revisando l'articlo, fendo-ie los cambios ortograficos necesarios y sacando dimpués ista plantilla.

O dallo^[1] u dalla^[2]^[3] ye una ferramienta agricola, composata d'una fuella curbata unida a astil. S'emplega ta segar (dallar u redallar) a hierba, cerials, alfalz, feno u ferraina ta lo bestiar. L'actual emplego de medios mecanicos l'ha empentato enta l'oblido en os países desembolicaus, anque que sobrevive en muitas arias rurals y encara se celebran competicions de dallar en bels puestos, como lo País Basco.

Disenyo

Ista ferramienta amenista un disenyo elaborato ta que lo suyo emplego siga eficient. O dallo se composa d'una fuella y un astil u mango.

A fuella tiene la forma d'arco de radio gran, rematando en punta per lo cabo libre. Se solen fer d'acero, ta que lo desgaste i siga menor.

L'astil u mango se fa de fusta, a metat d'a suya longaria, una traviesa ta fer-la reganchable con a mano dreita d'o segador, dita lo ganchel. En l'aniella d'o suyo cabo se i colocan falcas u cordiellas ta modular a inclinación d'a fuella.

Os dallos tienen por un regular dimensions y forma similars. As diferencias entre ellas penden solo en a forma d'a fuella y la desposición de l'astil. En Aragón, como en a mayor parte d'Espanya, predominan os dallos de mango recto.

As suyas midas penden d'entre bels 120 dica 180 cm de largaria y 80 u 90 centimetros de fuella, estando bels 10 cm l'amplaria d'a fuella.

Emplego

Segadors angleses con dallas a finals d'o sieglo XIX. In the Barley Harvest de Peter Henry Emerson, 1886.

O dallador ha de mover la ferramienta debuixando arcos de dreita enta zurda, tallando en cada dallazo un faixo de hierba u cerial, que alavez se gosará depositar en o costato zurdo, formando bella traza de montonet.

Os resultatos d'a fayena penden en o treballo u l'habilidat que tienga cada segador, consiguindo-se dallar belas 30 u 25 arias de prato si ye que las condicions d'o terreno fan guaire fácil a fayena.

Emplegar lo dallo de contino en deteriora lo canto, fendo-lo reblar seguntes y os dalladors s'han d'aturar de cabo cuan ta tornar a esmolar a fuella. Esta actividat ye bien complexa, y precisa d'experiencia per parte d'o treballador, ta privar que se trenque u deforme excesivament l'acero en picar-lo con as forgas u forguetas.

Esmoladura

Dallador ruso esmolando lo dallo con o martiello y la forgueta.

Una labor important ta la suya función correcta ye la esmoladura u trucato. Con obchectivo que la talladura siga eficient, y que la ferramienta dalle la hierba con suavidat, se fa imprescindible d'esmolar-la a sobén, perque las piedras y tochez que i hai per tierra le desgastan a fuella.

Esta actividat se fa per lo regular trucando levement en o canto tallant d'a fuella con un martiello especial, mes chicot, en en dicen martiel, especialment feto ta ixa fayena. Y en o cabo baixo, una punta especial (a dita forgueta) con capeza roma que fa l'efecto d'inclusa.

Una maniera mes rapeda, encara que prou menos eficient, ye lo emplego d'una esmoladera u piedra d'esmolar. Ixa operación se puet fer-ie mes a sobén, y permite no retirar-se d'o puesto de treballo ta fer-la.