Iste articlo ye en proceso de cambio enta la ortografía oficial de Biquipedia (la Ortografía de l'aragonés de l'Academia Aragonesa d'a Luenga). Puez aduyar a completar este proceso revisando l'articlo, fendo-ie los cambios ortograficos necesarios y sacando dimpués ista plantilla.

O tetanos[1] ye una infección bacteriana causada per Clostridium tetani, y se caracteriza per esbrunces musculars. En o tipo mas común, os esbrunces prencipian en a variella y dimpués progresan a la resta d'o cuerpo. Cada esbrunce gosa durar uns menutos. Os esbrunces ocurren con frecuencia mientres tres u cuatro semanas.[2] Beluns esbrunces pueden estar lo pro grieus como pa fracturar uesos. Atros simptomas d'o tetanos pueden incluyir calentura, sudoración, dolor de tozuelo, dificultat pa trusquir, presión arterial alta y frecuencia cardiaca accelerada. L'inicio d'os simptomas gosa estar de tres a vintiún días dimpués d'a infección. A recuperación puede levar meses. Arredol d'o diez per ciento d'os casos resultan fatals.

O tetanos se caracteriza per esbrunces musculars.

Clostridium tetani se troba comunament en o suelo, l'escupinazo, o polvo y lo fiemo. As bacterias per un regular ingresan a traviés d'una ferida en a piel, como un curte u una ferida punchant con un obchecto contaminau. Producen toxinas que interfieren con as contraccions musculars normals. O diagnostico se basa en os sinyals y simptomas de presentación. A malotía no se propaga entre las personas.

O tetanos se puede aprevenir per meyo d'a immunización con a vacuna contra lo tetanos. En aquels que tienen una ferida important y han recibiu menos de tres dosi d'a vacuna, se recomienda tanto la vacunación como la immunoglobulina antitetanica. S'ha d'escoscar a ferida y eliminar cualsequier teixiu muerto. En aquels que son infectaus, se fa servir immunoglobulina antitetanica u, si no ye disponible, immunoglobulina intravenosa. Se pueden fer servir relaxants musculars pa controlar os esbrunces. Ye posible que se requiera ventilación mecanica si la respiración d'una persona se veye afectada.

O tetanos ocurre en totas partis d'o mundo, pero ye mas frecuent en climas calidos y humidos an a tierra tien un alto conteniu organico. En 2015 i habió unas 209.000 infeccions y unas 59.000 muertes en tot o mundo.[3] Isto ye per debaixo d'as 356.000 muertes de 1990.[4] En os Estaus Unius i hai arredol de 30 casos per anyada, cuasi toz os cuals no han estau vacunaus. Hipocrates fació una descripción temprana d'a malotía en o sieglo V aC. A causa d'a malotía estió determinada en 1884 per Antonio Carle y Giorgio Rattone en a Universidat de Torino, y en 1924 se desembolicó una vacuna.

Referencias editar

  1. (an) Diccionario ortografico de l'aragonés (Seguntes la Propuesta Ortografica de l'EFA). Versión preliminar. Estudio de Filología Aragonesa. ISSN 1988-8139. Octubre de 2022.
  2. (en) Atkinson, William (May 2012). Tetanus Epidemiology and Prevention of Vaccine-Preventable Diseases (12 ed.). Public Health Foundation. pp. 291–300. ISBN 9780983263135.
  3. (en) Vos T, Allen C, Arora M, Barber RM, Bhutta ZA, Brown A, et al. (GBD 2015 Disease and Injury Incidence and Prevalence Collaborators) (October 2016). "Global, regional, and national incidence, prevalence, and years lived with disability for 310 diseases and injuries, 1990-2015: a systematic analysis for the Global Burden of Disease Study 2015". Lancet. 388 (10053): 1545–1602.
  4. (en) Naghavi M, Wang H, Lozano R, Davis A, Liang X, Zhou M, et al. (GBD 2013 Mortality and Causes of Death Collaborators) (January 2015). "Global, regional, and national age-sex specific all-cause and cause-specific mortality for 240 causes of death, 1990-2013: a systematic analysis for the Global Burden of Disease Study 2013". Lancet. 385 (9963): 117–71.