Os Fustez

Iste articlo ye en proceso de cambio enta la ortografía oficial de Biquipedia (la Ortografía de l'aragonés de l'Academia Aragonesa d'a Luenga). Puez aduyar a completar este proceso revisando l'articlo, fendo-ie los cambios ortograficos necesarios y sacando dimpués ista plantilla.

Os Fustez, tamién conoixida en aragonés como Os Bordons^[1], son un asterismo d'a constelación d'Orión. Son formaus por tres estrelas brilants: ζ Ori (Alnitak), ε Ori (Alnilam), y δ Ori (Mintaka). Alnitak ye alto u baixo a 800 anyos luz de distancia d'a Tierra y, considerando a radiación ultravioleta, que o uello human no puet veyer, Alnitak ye 100.000 vegatas mas luminosa que o Sol.^[2] Alnilam se troba a bels 1340 anyos luz de distancia d'a Tierra y brila con una magnitut de 1.70. Considerando a luz ultravioleta Alnilam ye 375.000 vegatas mas luminosa que o Sol.^[3] Mintaka ye a una distancia de 915 anyos luz y brila con una magnitut de 2.21. Mintaka ye 90.000 vegatas mas luminosa que o Sol. Mintaka ye una estrela doble. As dos estrelas orbitan arredol l'una de l'atra cada 5,73 días.^[4] Mirando os Fustez ye de facil trobar a constelación d'Orión en o cielo. En o hemisferio norte, Os Fustez se veyen millor en o cielo nocturno d'o mes de chinero, arredol d'as 9.00 pm.^[5]

Istas mesmas tres estrelas se conoixen en atros puestos d'o mundo por atros nombres, como "Cinturón d'Orión" u por eixemplo en Latinamerica como "As Tres Marías".^[6] En Puerto Rico se dicen "os tres reis".^[7] As estrelas prencipian a apareixer alto u baixo en a calendata d'a Epifanía, cuan os Reis Magos visitoron a o nino Chesús, o día 6 de chinero en o calandario cristiano.