Fonetica
|
Iste articlo ye en proceso de cambio enta la ortografía oficial de Biquipedia (la Ortografía de l'aragonés de l'Academia Aragonesa d'a Luenga). Puez aduyar a completar este proceso revisando l'articlo, fendo-ie los cambios ortograficos necesarios y sacando dimpués ista plantilla. |
A Fonetica (d'a parola griega φωνή foné, "sonito", "voz") ye a ciencia u estudio d'os sonitos articulatos per a voz humana. S'adedica a analisar as propiedaz d'os sonitos d'o parlache (u fonos), devez que a suya producción, audición y percepción, a diferencia d'a fonolochía, devotata a lo estudio d'os sistemas de sonitos y t'as unidaz de sonitos abstractas (como los fonemas). A fonetica estudeya os sonitos de traza individual mes que no es contextos a on que s'usan, sin que i interviengan discusions semanticas.
Seguntes l'Asociación de Fonetica Internacional, bi ha mes de cient fonos diferens, reconoixitos como distintivos y transcritos en o suyo amplament usato Alfabeto Fonetico Internacional.
Brancas d'a fonetica
editarA fonetica puet estallar-se en tres brancas principals:
- fonetica articulatoria, que estudeya los sonitos orals describindo los organos que intervienen en a suya producción;
- fonetica acustica, que estudeya los sonitos orals den d'una anvista fisica;
- fonetica perceptiva, que estudeya la descodificación d'a parla.
Historia
editarA fonetica ya yera un campo estudiato en a India antiga, habe 2.500 anyos, cuan o gramatico Pānini fabló d'o puesto y d'as trazas d'articulación de consonants en o suyo tractau d'o sanscrito en o sieglo V aC. Os principals alfasilabarios indicos de l'actualidat, fueras d'o tamil, ordinan as suyas consonants seguntes l'antiga clasificación de Pānini.
En o mundo occidental muderno, o primer fonetista estió lo danés J. Matthias, autor d'o tractau De Litteris (1586). O matematico anglés John Wallis, mayestro de surdomutos, estió lo primer a clasificar as vocals seguntes o suyo punto d'articulación (1653). L'alemán C. F. Hellwag inventó lo trianglo vocalico en 1781. Diez anyos dimpués o fisico austriaco Wolfgang von Kempelen inventó una maquina que preduciba sonitos. O medico alemán Hermann Helmholtz encetó lo estudio d'a fonetica acustica. L'abat francés Jean Pierre Rousselot estió lo primero en investigar en o campo d'a fonetica experimental y escribió es Principes de phonétique experimentale, que se publicoron entre os anyos 1897 y 1908.
En o sieglo XIX, a fonetica empecipia a estudiar-se dende un anglo diferent. Jan Baudouin de Courtenay atraza la teoría d'o fonema, que remata formulando lo fundador d'a escuela estructuralista, o suizo Ferdinand de Saussure. En a escuela d'a fonetica descriptiva y articulatoria, i treballa lo espanyol Tomás Navarro Tomás, qui escribió Manual de pronunciación espanyola. O suyo desciplo Samuel Gili Gaya publicó en 1961 Elementos de fonética general. En os Estaus Unius, o lingüista Leonard Bloomfield y l'antropologo Edward Sapir contribuyoron de trazas decisivas t'a teoría fonetica, mientres que o creyador d'o Cerclo de Praga, o ruso Roman Jakobson, desembolicó la teoría d'as caracteristicas universals de toz es sistemas fonemicos.
En Espanya, a escuela de fonetica conta con dos linias de treballo principals: a estructuralista, que representa Emilio Alarcos Llorach con a obra Fonología Espanyola, publicata en 1969; y l'acustica, representata per Antonio Quilis, colaborador d'o fonetista danés Bertil Malmberg, que publicó Fonética y fonología del espanyol en 1963.
