Iste articlo ye en proceso de cambio enta la ortografía oficial de Biquipedia (la Ortografía de l'aragonés de l'Academia Aragonesa d'a Luenga). Puez aduyar a completar este proceso revisando l'articlo, fendo-ie los cambios ortograficos necesarios y sacando dimpués ista plantilla.

Una bruixula (de l'italiano bussola[1]) ye un dispositivo que amuestra os puntos cardinals emplegaus pa la navegación y l'orientación cheografica. Per un regular, consiste en una agulla magnetizada u unatro elemento, como una tarcheta de bruixula u una rosa d'os aires, que puede pivotar pa enrastillar-se con o norte magnetico. Se pueden fer servir atros metodos, incluyius chiroscopios, magnetometros y receptors GPS.

Una bruixula.

As bruixulas a ormino amuestran os anglos en graus: o norte corresponde a 0° y os anglos aumentan en o sentiu d'as sayetas d'o reloch, per lo que l'este ye 90°, o sud 180° y lo ueste 270°. Istos numeros permiten que a bruixula amuestre rumbos que comunament s'expresan en graus. Si se conoixe a variación local entre o norte magnetico y o norte verdadero, alavez l'adreza d'o norte magnetico tamién da l'adreza d'o norte verdadero.

A bruixula magnetica s'inventó per primera vegada como un dispositivo pa la divinería ya en a dinastía chinesa Han, y dimpués s'adoptó pa la navegación per os chineses d'a dinastía Song mientres o sieglo XI.[2] O primer emplego d'una bruixula rechistrau en Europa Occidental y lo mundo islamico ocurrió arredol de 1190.[3]

Referencias editar

  1. (an) Diccionario ortografico de l'aragonés (Seguntes la Propuesta Ortografica de l'EFA). Versión preliminar. Estudio de Filología Aragonesa. ISSN 1988-8139. Octubre de 2022.
  2. (en) Needham, Joseph (1986) Science and civilisation in China, Vol. 4: "Physics and physical technology", Pt. 1: "Physics", Taipei. p. 252 Caves Books, ISBN 0-521-05802-3
  3. (en) Schmidl, Petra G. (2014). "Compass". In Ibrahim Kalin (ed.). The Oxford Encyclopedia of Philosophy, Science, and Technology in Islam. Oxford University Press. pp. 144–146. ISBN 978-0-19-981257-8.