Vizcondau de Biarn

(Reendrezau dende Bizcondato de Biarn)
Iste articlo ye en proceso de cambio enta la ortografía oficial de Biquipedia (la Ortografía de l'aragonés de l'Academia Aragonesa d'a Luenga). Puez aduyar a completar este proceso revisando l'articlo, fendo-ie los cambios ortograficos necesarios y sacando dimpués ista plantilla.

O vizcondau de Biarn (en biarnés Vescomtat de Bearn) estió una entidat feudal con orichens en l'alta Edat Meya y capital en a ciudat biarnesa de Pau. Integrato en o Reino de Francia dimpués d'o Tratato de Verdún (843) mientres a suya historia osciló entre a independencia y o vasallache a diferents reinos (entre d'éls Aragón, Navarra u Anglaterra), estando a suya unión definitiva con o reino de Francia en o reinato de Loís XIII (Edicto d'Octubre de 1620).

Vizcondau de Biarn
Vicomitatus Benearniens
Vescomtat de Bearn
sieglo IX — 1620
Escudo d'armas
Situación de
Situación de
Vizcondau de Biarn
Capital Lescar (dica 841)
Morlans (sieglos X-XII)
Ortès (sieglos XII-XV)
Pau
Idioma oficial Occitán biarnés y latín
Relichión Catolicismo y calvinismo
Gubierno Vizcondau
Vizconte
 • Sieglo IX
 • 13431391
 • 15721607
 • 1610-1620

Céntol Lupo
Gastón X
Henrique II
Loís I
Periodo historico Edat Meya
 • Establito sieglo IX
 • Independencia 25 de setiembre de 1347
 • Henrique II rei de Francia 27 de febrero de 1594
 • Integración con Francia Octubre de 1620

O Biarn desapareixe como entidat autonoma mientres a Revolución Francesa, estando lo suyo territorio integrato chunto con tierras de cultura basca y gascona (habitatas por bascos y gascons) en o departamento d'os Baixos Pireneus (actualment Pireneus Atlanticos).

Una d'as denominacions como apareix en aragonés medieval ye a de "sinyoría de Bearn":

...bendemos & luego de present liuramos a vos, Johan de Forcada & Gujllem de Forja, bezinos del lugar de Busi, de la senyorja de Bearn, yes a ssaber, vna plaça o casal clamada casa de Bag...(1427)[1]

Historia editar

L'orichen d'o vizcondau de Biarn se troba en l'Alta Edat Meya, estando lo suyo primer vizconte conoixito Centol I, que morió en 866.

Un d'os vizcontes mas famosos estió Gastón o Cruzato (vizconte dende 1090 dica 1131), que en a Primera Cruzata tenió un papel protagonista en a conquiesta de Cherusalem y, dimpués, participó tamién en a presa d'a ciudat de Zaragoza. En a suya epoca o vizcondau yera teoricament vasallo d'os duques d'Aquitania pero cuasi independient en a practica.

Mientres o vecín reino d'Aragón tenió una grandaria pareixita a la de Biarn, os dos territorios estioron aliaus. Pero cuan Aragón s'enampló y dimpués s'unió con o condau de Barcelona, Biarn quedó en inferioridat. Como resultato, en 1154 o conte de Barcelona Remón Berenguer IV recibió a rechencia d'o vizcondau, que quedarba integrato en a Corona d'Aragón mientres un sieglo.

En o sieglo XIV Gastón Febus, conte de Foix y vizconte de Biarn consiguió formar un cuasi-estato independient que incluiba gran parti d'a versant norte d'os Pireneus.

En o sieglo XV, debito a una serie de enlaces dinasticos, a casa de Foix plegó a la cadiera reyal navarra, estando asinas os reis navarros tamién vizcontes de Biarn. En 1512 Ferrando lo Catolico invadió Navarra y os reis Chuan III de Labrit y Catarina de Foix y a suya cort se replegoron a los suyos dominios de Biarn, dende a on que se facioron cuantas prebatinas de recobrar o reino de Navarra. Tanimientres Ferrando s'anexionaba o reino de Navarra, Ortès se convertió en a capital d'os Labrit, con os suyos dominios navarros reducitos a parti d'Ultrapuertos. Dimpués d'una luenga guerra y ya reinando Carlos I d'Aragón, qui dimpués de conseguir o control de l'Alta Navarra decidió d'albandonar Sant Chuan Piet de Puerto, Ultrapuertos se mantenió como un reino independient baixo reinato d'Enrique de Borbón, rei de Navarra con o títol de Henrique II.

En 1560 a reina Chuana de Labrit se converte a lo calvinismo, que se transforma en relichión oficial d'os suyos dominios gascons y nabarros. En 1566 limita las manifestacions publicas d'a ilesia catolica, con a oposición d'os bispes de Lescar y Aulorón. Isto fará que Biarn sía protagonista prencipal d'as guerras de relichión que enfrentan en Francia mientres as decadas siguients a catolicos y hugonotz (calvinistas).

Chuana muere en 1572 y la succede o suyo fillo Henrique III, capo d'os hugonotz. O mesmo anyo, Henrique se casa con Margalida, tercera filla de Catarina de Francia. Fruito d'ista voda y d'una serie de muertes en cadena en a familia reyal francesa, Henrique se converte en pretendient a la cadiera reyal de Francia. Dimpués d'una luenga guerra contra os catolicos, Henrique logra en 1589 acceder a la cadiera reyal como Henrique IV. Baixo a presión d'o Parlamento de París, o nuevo rei une a la corona de Francia os suyos territorios de Foix, Bigorra, Quatre-Vallées y Nebosan, pero se nega a fer o mesmo con Navarra y Biarn. Dende allora, o gubierno de Biarn ye menester de Catarina de Borbón, chirmana d'o rey, que viviba en Pau.

En 1599 Henrique IV atorga a Biarn y Navarra o Edicto de Fontainebleau, que guarencía la libertat de relichión en o país. Ye o equivalent d'o Edicto de Nantes atorgato a Francia.

Luis XIII, fillo d'Enrique IV, hereda os títols de rei tanto de Francia como de Navarra. En 1617 ordena la devolución a la ilesia catolica biarnesa d'a propiedat d'o suyos biens. O Consello Sobirán de Biarn, de mayoría calvinista, se niega a adempriviar o edicto. En consequencia, o rei decide intervenir militarment. O 9 de setiembre de 1620 sale enta Biarn a lo frent d'un exercito de 5.000 ombres. Refusa os intentos de negociación d'os emisarios d'o Consello de Biarn y, sin de trobar resistencia armata, dentra en Pau o 15 d'octubre y o 17 en a fortaleza de Navarrencs.

Luis XIII restableixe o culto catolico, publica un Edicto d'unión entre os estatos d'a Corona de Navarra y os d'a Corona de Francia y ordena transformar o Consello Sobirán en un Parlamento. D'ista traza, o reino de Navarra quedó unito a la fin a Francia.

Referencias editar

  1. (es) Jesús Vázquez Obrador: Documentos notariales tensinos del siglo XV redactados en aragonés (IV). Revista Alazet, nº 24, 2012 p 199

Se veiga tamién editar