Crow
|
Iste articlo ye en proceso de cambio enta la ortografía oficial de Biquipedia (la Ortografía de l'aragonés de l'Academia Aragonesa d'a Luenga). Puez aduyar a completar este proceso revisando l'articlo, fendo-ie los cambios ortograficos necesarios y sacando dimpués ista plantilla. |
| Crows Apsáalooke | ||||||
|---|---|---|---|---|---|---|
 | ||||||
|
| ||||||
| ||||||
| Crow, anglés | ||||||
| Crow Way, Sundance, Tobacco Society, Cristianismo: Catolicos, Pentecostistas, Baptistas | ||||||
| Hiratsa | ||||||
 Mapa de situación d'os crows en Montana | ||||||
Lo pueblo crow (absaroka u apsáalooke) ye lo pueblo autoctono d'America d'o Norte que antis mes habitó la val d'o río Yellowstone y hue vive a una reserva a lo sud de Billings, en o estato de Montana, Estaus Unius. La seu central d'o gubierno d'a nación crow se troba a Crow Agency, Montana.
Etnonimo
editar
Lo nombre autoctono d'o pueblo, apsáalooke, se tradució de trazas entibocatas per "lo pueblo d'os cuervos", d'an la denominación de crow ("cuervo" en anglés). En verdat, lo significato yera "lo pueblo (u los zagals) d'o paixaro de bieco luengo", que asinas yeran clamatos per lo pueblo chirmán, los hiratsa. Lo paixaro a que feban referencia, hue talment acotolato, lo definiban como un au con coda en forma de forqueta, pareixita a una garza.
Idioma
editar- Se veiga l'articlo idioma crow
Lo idioma crow ye, chunto con lo hiratsa, un d'os idiomas siús d'a val d'o Misuri. Los crow se deseparón d'os hiratsa de l'actual Dakota d'o Norte, bien arredol d'o 1400 u 1500 (seguntes los antropologos culturals), bien arredol d'o 900 u lo 1000 (seguntes los antropologos lingüisticos).
Cultura y sociedat
editar
Los crow se son tradicionalment acubillatos en tipis feitos con pelletas de bisón americano y pertigas de fusta. Se diz que beluns d'os tipis mes grans fuoron feitos per lo pueblo crow. Dintro lo tipi, ibi ha marfegas a lo redol y un fogaril a lo centro. Lo fumo lo fogaril se'n ba a traviés d'un forato en o cobalto d'o tipi. Muitas familias crow emplegan encara lo suyo propio tipi, sobretot cuan van d'un cabo ta un altro. Lo pueblo crow yera tradicionalment nomada.
Lo tipo de ropaches tradicionals d'os crow pendeba d'o sexo. Las mullers tendeban a vestir de trazas mes senciellas, con vestitos feitos de pelletas de pardo u d'ovellas montanyesas, decoratas con caixals de uapiti. Calzaban mocasins y, a diferencia d'os hombres, portaban lo pelo curto. La vestimenta masculina consistiba d'ordinario a una chambra, unas mallas alcorzatas, un acoplador y uns mocasins. Lo pelo yera luengo, en ocasions dica plegar en tierra, y a vegatas lo decoraban.
Los crow tamién yeran los que mes caballos teneban de toz es pueblos d'as planas (bels trenta u cuaranta mil en 1914), pero ta 1921 se yeran redueito a només uns mil. Tamién teneban mes cans, pero a diferencia d'altros pueblos, los crow no consumiban carne de can.
Los crow yeran un pueblo matrilinial (descendencia per meyo d'a linia d'a mai), matrilocal (lo marito se muda t'a casa d'as mais d'a muller en casar-se) y matriarcal (las mullers conseguiban altos estatus, mesmo lo de chefe). Las mullers acostumbraban a tener un papel significativo dintro d'a tribu.
Lo pueblo crow fa anyalment una conoixita celebración con danza, desfilata y rodeyo: la Crow Fair, la mes gran y espectacular de totas las celebracions d'os indios d'as Planas d'o Norte. En crow, lo nombre d'ista celebración ye Baasaxpilue, "fer muito estrapalucio".
Historia
editarBels autors sitúan l'orichen de l'antico pueblo crow-hiratsa a lo redol d'os naixeders d'o río Misisipi Superior, ya siga a lo norte de Minnesota u a Wisconsin; belaltros lo sitúan a l'aria sudoriental de Winnipeg, Manitoba.
Posteriorment, se mudoron t'a rechión de Devil's Lake ("Laco d'o Diaple"), a Dakota d'o Norte, antis que los crow se deseparasen d'os hiratsa y marchasen enta l'ueste. Establitos ya a buena parte d'o sud de Montana y d'o centro y nordueste de Wyoming, lo pueblo se trestalló en dos: los crow d'a Montanya y los crow d'a Ribera.
Lo primer contacto con blancos estió con dos francocanadenses, los chirmans La Verendryes, en 1743.
Cuan l'exercito d'os Estaus Unius luitó contra los siús y los cheyennes, reclutoron miembros d'a nación crow ta que i servisen como exploradors y en trobasen los acampamientos.
Vinclos externos
editar
Datos: Q331789
Multimedia: Crow tribe / Q331789
