Diferencia entre revisiones de «Aragón»

Contenido eliminado Contenido añadido
Sin resumen de edición
Sin resumen de edición
Linia 24:
|población_pos = [[Lista de comunidatz autonomas espanyolas por población|11]]
|densidat = 28,17
|tipo_superior_1 = [[EstatoEstau]]
|superior_1 = [[Espanya]]
|chentilicio = aragonés/a
Linia 38:
[[Imachen:Basilica del Pilar-sunset.jpg|thumb|350px|A [[Basilica de A Nuestra Sinyora d'o Pilar]] y o [[Puent de Piedra (Zaragoza)|puent de Piedra]] sobre o [[río Ebro]] en [[Zaragoza]], a [[Capital (politica)|capital]] d'Aragón.]]
 
'''Aragón''' ye un [[país]] situatosituau en lo norte d'a [[Peninsula Iberica]] y que comprende o trampo central d'a [[val d'Ebro]]. O suyo territorio ye lo de l'antigo [[Reino d'Aragón]], que fue acotolatoacotolau en [[1707]] con os ''[[Decretos de Nueva Planta]]''. Actualment fa parti d'o [[Espanya|EstatoEstau Espanyol]] como ''[[Comunidat Autonoma]]'', seguntes o suyo Estatuto d'Autonomía (Lei Organica d'o EstatoEstau Espanyol), que li atorga o caracter de "[[Nacionalidatz d'Espanya|nacionalidat]]".
 
Culturalment a [[cuenca d'Ebro]], mesmo antes d'existir Aragón, ye una zona de trobatatrobada y crucillatacrucillada d'hombres y elementos culturals d'a [[Meseta Central|Meseta]], [[Levant]] y [[Sud de Francia]]. Oficialment, muga con as [[comunidat autonoma|comunidatz autonomas]] de [[Castiella-La Mancha]], [[Castiella y Leyón]], [[Catalunya]], [[A Riocha]], [[Navarra]] y [[Comunidat Valenciana]] y tamién con l'estatoestau de [[Francia]].
 
O [[Reino d'Aragón]] con o [[Condato de Barcelona]] (Catalunya) formoron a [[Corona d'Aragón]] en o [[sieglo XII]], encara asinas continó estando independient conservando totas as suyas institucions, fueros y dreitos dica a [[Guerra de Succesión Espanyola]] en o [[sieglo XVIII]]. Dende [[1978]] ye una [[comunidat autonoma]] [[Espanya|espanyola]], composata por as provincias de [[provincia de Uesca|Uesca]], [[provincia de Teruel|Teruel]] y [[provincia de Zaragoza|Zaragoza]], y que s'articula en 33 [[Lista de comarcas d'Aragón|comarcas]]. A suya [[Capital (politica)|capital]] ye a ciudat de [[Zaragoza]].
Linia 48:
En Aragón se charran actualment tres idiomas, d'os qualos nomás que [[Idioma aragonés|aragonés]] y [[Idioma catalán|catalán]] son [[luengas propias]]:
 
* L'[[Idioma aragonés|aragonés]] se charra en o norte d'a [[comunidat autonoma]]. En o pasatopasau se fablaba tamién en lo centro y lo sud d'Aragón.
* O [[Idioma castellán|castellán]] ye a luenga oficial, y se charra en tot o territorio aragonés mezclatomezclau con rasgos mesmos. A mayoría d'istos rasgos son repuis de l'aragonés, que se'n fuoron perdendo de manera progresiva dende o [[sieglo XV]] por l'espardidura d'o castellán.
* O [[Idioma catalán|catalán]] se charra en as comarcas orientals d'Aragón.
 
Linia 67:
Aragón tien una [[superficie]] de 47.645 [[km²]].
 
Seguntes o censo de [[1991]], bi heba una [[Población humana|población]] d'1.178.000 habitants, ye decir un 2,95% d'a población d'o EstatoEstau espanyol y una [[Densidat de población|densidat]] de 25,2 habitants/km². En [[2003]] a zifra aumentó dica os 1.217.514 habitants.
 
O chentilicio ye '''aragonés'''.
Linia 73:
=== Comarcas ===
{{Articlo principal|Comarcas d'Aragón}}
Aragón ye dividitodividiu en 33 [[comarcas d'Aragón|comarcas]]:
 
[[Imachen:Redoladas d'Aragón.png|right|thumb|250px|Comarcas d'Aragón.]]
Linia 264:
== Politica ==
{{Articlo principal|Politica d'Aragón}}
A norma lechislativa de funcionamiento d'Aragón ye definitadefinida en o suyo [[Estatuto d'Autonomía d'Aragón (1982)|Estatuto d'Autonomía]], de [[1982]], que definix as suyas institucions de gubierno. O [[Parlamento]] d'Aragón se diz ''[[Cortz d'Aragón]]''.
 
== Cultura ==
{{Articlo principal|Cultura d'Aragón}}
[[Imachen:Jota aragonesa.jpg|thumb|300px|Una [[hota aragonesa]].]]
D'alcuerdo con [[Julio Caro Baroja]] en Aragón bi ha dos zonas culturals prencipals: L'[[Alto Aragón]] con cultura pirenenca y a [[Ribera d'Ebro]] y ríos grans con una cultura mediterrania asociataasociada a una [[agricultura]] de [[regano]]. En esta zaguera bi ha clara influencia mudéchar, en bells lugars, o traxe tipico se composa d'un [[panyuelo]] nugatonugau en la cabeza, [[calzón|calzons]] ubiertos, una [[manta]] a modo de [[faixa]] en a cintura y alpargatas ta os hombres. As mullers levan [[saya]]s amplas, un [[chustillo]], [[calzón]], [[calzas]] chupitaschupidas, [[toquiella]], [[debantal]] y [[alpargatas]].
 
O [[baile]] y canto popular ye a [[hota aragonesa]], que ye muit rasmiuda y goyosa. Se baila con muito movimiento y grans blincos. O canto gosa estar de ritmo malinconico con una nota a ormino socardona. Antes de cheneralizar-se a hota o más caracteristico yera o [[dance aragonés]]. En bells lugars bi ha representacions de danzas con [[tocho]]s y [[espada]]s, con alusions a luitas entre moros y cristians.
Linia 277:
=== Gastronomía ===
{{Articlo principal|Gastronomía d'Aragón}}
D'Aragón son famosas as mollas a la pastora, o [[ternasco]] rustitorustiu, os [[pernil]]s de Teruel, a [[borraina]], o [[cardo]], os [[vin]] d'as suyas distintas Denominacions d'Orichen (Semontano, Campo de Borcha, Carinyena, Calatayut), a carne a la pastora, o [[pirín a lo chilindrón]], as [[almendra]]s, o ternasco d'Aragón, l'[[aceite]] d'o Baixo Aragón, a [[miel]], os [[presco]]s de Calanda, as [[chiretas]] (de Sobrarbe), a [[longaniza]] de Graus, etcetra.
 
En o norte d'Aragón se charra l'[[idioma aragonés]] y en a parti más oriental, mugant con Catalunya, o [[Idioma catalán|catalán]].
 
=== Aragoneses destacatosdestacaus ===
''Categoría principal:'' [[:Categoría:Aragoneses|Aragoneses]].
[[Imachen:Cantautores aragoneses.jpg|right|thumb|350px|Os cantautors aragoneses [[José Antonio Labordeta]], [[Joaquín Carbonell]] y [[Eduardo Paz]] en [[Uesca]].]]
Linia 309:
* [http://www.aragoneria.com/ Portal sobre Aragón].
* [http://dmoz.org/World/Espanyol/Pa%C3%ADses/Espa%C3%B1a/Comunidades_Aut%C3%B3nomas/Arag%C3%B3n/ Directorio d'Aragón].
* [http://www.charrando.com/ ''charrando.com], pachina adedicataadedicada a la luenga aragonesa, o suyo aprendizache y espardidura.
* [http://www.turismodearagon.com/ Torismo en a comunidat aragonesa].