Diferencia entre revisiones de «Aragonés fovano»

Contenido eliminado Contenido añadido
CHV (descutir | contrebucions)
mSin resumen de edición
Linia 8:
|bitalidá=
|escritors=}}
 
O '''fobano''' ye una bariedá dialeutal de l'[[aragonés]] que se i charra en a redolada de [[A Fueba]].
 
==Fonetica==
*A bocal ''-o'' zaguera se mantién dezaga de ''-n'' (camino, molino), ''-l'', (zielo, chelo), y ''-r'', (cordero, pallero).
 
*O grupo ''-it-'' prozedén de o grupo [[latín|latino]] ''-CT-'', ''-ULT-'', no más se conserva que en ''chitar-se'' y ''cuitre'', y s'ha [[castellanizazión|castellanizato]] enta ''-ch'': ''fecho'', ''dicho'', ''estrecho'', ''pecho'', ''mucho'' u ''trucha''.
*A ''x'' prepalatar fricatiba xorda se corverba bien, (si nos miramos as redoladas a l'oeste dende a Fueba), y como ye normal en l'[[Alto Aragón]] oriental ba con una ''-i-'' semibocalica: ''caixigo, buixiga, fueras de cruxir, falandraxo, muxordón'' y ''muxardina''.
 
*A ''x'' en posizión inizial evoluziona a ''-ix-'' como en [[chistabín]] y [[belsetán]]: ''ixolomar, ixartigar, ixarnar, ixaugaer, ixarranar, ixordiga, ixambre, ixambrar-se''.
*A ''x'' prepalatar fricatiba xorda se corverbacorserba bien, (si nos miramos as redoladas aá l'oeste dende aA Fueba), y como ye normal en l'[[Alto Aragón]] oriental ba con una ''-i-'' semibocalica: ''caixigo'', ''buixiga'', ''fueras de cruxir'', ''falandraxo'', ''muxordón'' y ''muxardina''.
*O grupo latino ''-SC-'' que en aragonés eboluziona a ''-x-'' ye castellanizato: ''conozer, paezer, crezer, florezer'', etc...
 
*O grupo final ''-NTE'', que en aragonés meyebal pierde a ''E'' y en aragonés moderno a ''T'', ye castellanizato: ''rusiente, fuente, diente, puente, fueras de os casos malamén, chen, calién''.
*A ''x'' en posizión inizial evoluziona a ''-ix-'' como en [[chistabín]] y [[belsetán]]: ''ixolomar'', ''ixartigar'', ''ixarnar'', ''ixaugaer'', ''ixarranar'', ''ixordiga'', ''ixambre'', ''ixambrar-se''.
*En Samper son casos de pronunzación de a ''-r'' final en os plurals: ''lugars, pastors, colors'', fenomeno que se i troba tamién en bellos lugars de o [[Sobrarbe]] zentral.
 
*O grupo latino ''-SC-'' que en [[aragonés]] eboluziona a ''-x-'' ye castellanizato: ''conozer'', ''paezer'', ''crezer'', ''florezer'', etcetz...
 
*O grupo final ''-NTE'', que en [[aragonés meyebal]] pierde a ''E'' y en aragonés moderno a ''T'', ye castellanizato: ''rusiente'', ''fuente'', ''diente'', ''puente'', ''fueras de os casos malamén'', ''chen'', ''calién''.
 
*En [[Samper]] son casos de pronunzación de a ''-r'' final en os plurals: ''lugars'', ''pastors'', ''colors'', fenomeno que se i troba tamién en bellos lugars de o [[Sobrarbe]] zentral.
 
*Mos trobamos un caso isolato y poco frecuén de conserbazión de -m- deribata de -M'N- que en castellan ha dato -mbr-:
**LAMINA > lamna > lama
 
==Morfolochía==
L'articlo ye como en aragonés cheneral: ''o, os, a, as'', pero en [[Pano]] y [[Panillo]], lugars amán de a Ribagorza se emplega ''es'', (es cans). En o S[[sieglo XVII]] s'emplegaba l'articlo ''lo, los, la, las'' en [[Foradada d'o Toscar]].
 
Esiste un preterito indefinito perifrastico como en [[ribagorzano]] y [[chistabín]]:
Línea 33 ⟶ 41:
*''ban cantar''
 
A diferenzia notable ye que o morfema presonal no ye ''-n'' como en ribagorzano y que a ''-r'' final se prenunzia. Tamién ye notable que este preterito indefinito coesista con a forma sintetica normal en aragonés: ''canté, cantés, cantó, cantemos, cantez, cantón''. L'emplego de una forma u atra depende de factors como o berbo, de o lugar, etcetz...
 
En conclusión o fobano ye un dialeuto de transizión entre l'aragonés d'o semontano de Balbastro y Biello Sobrarbe y l'aragonés [[baxorribagorzano]]. No ye tan castellanizato como o [[semontanés]], (conserba bien a x), ni como o baxorribagorzano, y ye más amán de l'aragonés cheneral que este zaguero.
 
{{Dialeutos de l'aragonés}}