Diferencia entre revisiones de «Canal Imperial d'Aragón»

Contenido eliminado Contenido añadido
Sin resumen de edición
Sin resumen de edición
Linia 1:
{{Grafía_87}}
{{río|
|nombre= Canal Imperial d'Aragón
Línea 11 ⟶ 10:
|territorios= [[Imachen:Flag of Aragon.svg|22px|border]] [[Aragón]]<br>[[Imachen:Flag of Navarre.svg|22px|border]] [[Navarra]]
}}
A '''Canal Imperial d'Aragón''' ye una [[canal de riego]] ey de nabegaziónnavegación construyitoconstruito en o zaguer terziotercio d'o [[sieglo XVIII]] entre [[Fontellas]] ([[Navarra]]) ey [[Zaragoza]]. A suya construziónconstrucción teneba por ochetoobchecto amillorar o [[regano]] de l'antigua [[Zequia Imperial d'Aragón]], lebandolevando l'augua de l'[[Ebro]] dica Zaragoza ey premitindo enamplar a zona de regano en a ziudat[[ciudatz d'Aragón|ciudat]]. También se creyó un serbizioservicio de tresporte de biachersviachers ey mercanzías[[mercancía]]s entre [[Tudela]] ey Zaragoza.
 
== Orichens ==
[[Imachen:Esclusas de Casablanca- Canal Imperial de Aragón.jpg|right|150px|thumb|Inclusas de [[Casablanca (Zaragoza)|Casablanca]] d'a Canal Imperial d'Aragón]]
[[Imachen:Canal Imperial de Aragón (Pinares de Venecia).jpg|thumb|left|250px|A Canal en pasando por os Pinars de BeneziaVenecia]]
A Canal se proyeutaprochecta en o [[sieglo XVIII]], con dos ochetibosochectivos:
 
a) O Plan diseñatodisenyato en a [[IlustraziónIlustración]] ta construyirconstruir canals en [[Espanya]] a imitaziónimitación d'[[Anglaterra]] ey [[Francia]] (plan utopico ya que no paraba cuenta d'o coste reyalreal d'as obras ey as condizionscondicions naturals d'Espanya). Seguntes iste Plan, a Canal Imperial, debito a que ebitabaevitaba las aguastuertas ey azuzazutz d'o tramo meyo de l'Ebro, lo ferba nabegablenavegable, ey l'Ebro se comunicarba con l'[[Atlantico]] por os ríos Zadorra ey [[río Deva (País Vasco)|Deva]] ([[Guipuzcua]]) u bien por Laredo ([[Cantabria]]), con o [[río Duero|Duero]] por a [[Canal de Castiella]], ey con oa [[MediterranioMediterrania]] por a [[Canal d'Amposta]].
 
b) A biellaviella ideya aragonesa de conseguir una salida a la mar que le premitiera d'esportar dreitaméndreitament os suyos produtosproductos, prenzipalménprencipalment agricolas.
 
De tot iste proyeuto[[prochecto]], nomás se'n fazíofació una parti, reyalizatarealizata prenzipalménprencipalment por [[Ramón Pignatelli]] ey [[Moncayo]], por orden d'o [[conte de Floridablanca]] entre [[1776]] ey [[1790]], qui en ixas añadasanyadas remató lo gran [[gallipuent]] d'o [[Xalón]], o [[cauz]] dica Zaragoza, o [[puerto]] de Miraflores]], as prenzipalsprencipals dependenziasdependencias d'a interpresa, l'[[azut]] d'El Bocal, moltitúmoltitut de [[puenpuent]]s ey [[almenara]]s, las [[inclusa]]s ey [[molín]] de Casablanca, ey siet inclusas más ta la nabegaziónnavegación auguas t'abaixo.
 
A traíta de l'augua ta Zaragoza por a Canal Imperial abiótenió como consecuenziaconseqüencia prenzipalprencipal una reforma agraria lebatalevata a cabo tamién por Pignatelli. A suya inzidenciaincidencia sozialsocial se produzióprodució grazias a l'amplato d'as zonas de riego que premitió a toztotz d'asegurar ey regularizar as cosechas[[collita]]s ebitandoevitando as crisis de susistenciasubsistencia u d'alimentos, muymui cutianas en a epoca.
 
L'atro ochetiboochectivo d'a Canal, a nabegaziónnavegación, nunca no se cumplió plenaménplenament ya que o cauz no s'alargó más allá de Zaragoza. En o sieglo XIX se miro de prolongar o cauz dica Tudela ey construyirde construir inclusas en Zaragoza ta comunicar-lo con l'Ebro, pero ista ideya nunca no se reyalizó nuncarealizó.
 
A nabegaziónnavegazión d'a Canal, que ha perdurato dica fa pocas añadasanyadas, estiófue establita por Pignatelli. PrenzipióPrencipió a funcionar en [[1789]] ey ofrexebaofreixeba un serbizioservicio de [[tresporte]] de mercanzíasmercancías ey biachersviachers. A esistenziaexistencia d'aduana entre Navarra ey Aragón dificultó lo trafico interrechional de mercanzíasmercancías. O trafico adubió un bolumenvolumen importánimportant en os zaguers añosanyos d'o sieglo XVIII ey quedó fundito con a guerra d'a IndependenziaIndependencia. A metámetat d'o sieglo XIX ya s'ebaheba recuperato, pero a creyazióncreyación en [[1861]] d'o [[ferrocarril]] Zaragoza-Alsasua, con un recorrito paralelo a la Canal, fundió lo trafico. A construziónconstrucción d'atras linias de ferrocarril fazioronfacioron perder fuerza a las ideyas de prolongar la canal ey fer nabegablenavegable l'Ebro; manimenos, denguna d'as dos desaparixiódesapareixió.
 
==SituaziónSituación actual==
O riego d'a Canal se dibidedivide en tres zonas composatas por as siguienssiguients comunidazcomunidatz:
 
{{Image label begin|image=Canal Imperial de Aragón.svg|width=500|float=right}}
Línea 37 ⟶ 36:
{{Image label small|x=0.02|y=0.08|scale=500|text=<font color="#000000">[[Fontellas]]</font>}}
{{Image label small|x=0.06|y=0.11|scale=500|text=<font color="#000000">[[Ribaforada]]</font>}}
{{Image label small|x=0.17|y=0.09|scale=500|text=<font color="#000000">[[BuñuelBunyuel (Navarra)|BuñuelBunyuel]]</font>}}
{{Image label small|x=0.14|y=0.17|scale=500|text=<font color="#000000">[[CortesCortz (Navarra)|CortesCortz]]</font>}}
{{Image label small|x=0.25|y=0.06|scale=500|text=<font color="#000000">[[Navarra|NABARRA]]</font>}}
{{Image label small|x=0.37|y=0.13|scale=500|text=<font color="#000000">[[Provincia de Zaragoza|ZARAGOZA]]</font>}}
{{Image label small|x=0.17|y=0.235|scale=500|text=<font color="#000000">[[Mallén]]</font>}}
{{Image label small|x=0.23|y=0.185|scale=500|text=<font color="#000000">[[NobiellasNoviellas]]</font>}}
{{Image label small|x=0.33|y=0.187|scale=500|text=<font color="#3572b2">[[río Arba|Arba]]</font>}}
{{Image label small|x=0.255|y=0.262|scale=500|text=<font color="#000000">[[Gallur]]</font>}}
{{Image label small|x=0.35|y=0.245|scale=500|text=<font color="#000000">[[BoquiñeniBoquinyeni]]</font>}}
{{Image label small|x=0.35|y=0.315|scale=500|text=<font color="#000000">[[LuzeniLuceni]]</font>}}
{{Image label small|x=0.35|y=0.378|scale=500|text=<font color="#000000">[[Pedrola]]</font>}}
{{Image label small|x=0.42|y=0.45|scale=500|text=<font color="#000000">[[Grisén]]</font>}}
Línea 52 ⟶ 51:
{{Image label small|x=0.57|y=0.34|scale=500|text=<font color="#3572b2">[[Ebro]]</font>}}
{{Image label small|x=0.51|y=0.445|scale=500|text=<font color="#000000">[[Pinsec]]</font>}}
{{Image label small|x=0.58|y=0.48|scale=500|text=<font color="#000000">[[GarrapinillosGarrapiniellos]]</font>}}
{{Image label small|x=0.5|y=0.545|scale=500|text=<font color="#3572b2">Canal Imperial</font>}}
{{Image label small|x=0.70|y=0.55|scale=500|text=<font color="#000000">[[Zaragoza]]</font>}}
{{Image label small|x=0.64|y=0.6|scale=500|text=<font color="#3572b2">[[río UerbaUerva|UerbaUerva]]</font>}}
{{Image label small|x=0.81|y=0.48|scale=500|text=<font color="#3572b2">[[río Galligo|Galligo]]</font>}}
{{Image label small|x=0.85|y=0.645|scale=500|text=<font color="#000000">[[Lo Burgo d'Ebro]]</font>}}
{{Image label small|x=0.86|y=0.7|scale=500|text=<font color="#000000">[[FuensFuents d'Ebro]]</font>}}
{{Image label end}}
 
*'''Zona alta''': Soto de la Noria del marqués de Fontellas, Ribaforada, BuñuelBunyuel, Corz de Navarra, [[Mallén]]-[[NobillasNoviellas]], ey [[Gallur]].
 
*'''Zona meya''': [[BoquiñeniBoquinyeni]], [[LuzeniLuceni]], [[Pedrola]], [[Alcalá d'Ebro]], [[CabañasCabanyas d'Ebro]], [[Figueruelas]], Zequia de Cascallo en Grisén, Xalón d'Alagón, Garfilán de Torres de Berrellén, Castellar de Torres de Berrellén, Madrid-Zentén, termin d'Almozara, ZenténCentén d'Utebo, ey [[Pinsec]], [[Alagón]] ey [[Peramán]].
 
*'''Zona baixa''': GarrapinillosGarrapiniellos, Miralbueno, Miraflores ey [[Lo Burgo d'Ebro]].
 
A Canal ye güéhue un organismo autonomo dependiéndependient d'a [[ConfederaziónConfederación IdrograficaHidrografica de l'Ebro]] (MenisterioMinisterio de Meyo AmbiénAmbient). A suyas ofizinasoficinas chenerals en Zaragoza estieron situatas dica fa pocas añadasanyadas en a dita ''Casa d'a Canal'', en a zaragozana plaza de Santa Cruz; güé ihué son en un muderno edifizioedificio d'o bicovico de [[Torrero-A Paz|Torrero]] (en l'abenidaavenida d'America, 1) en o que, antimás, han quedato instalatos l'archiboarchivo ey a biblioteca d'a institución, con intresansintresants decumentos d'o [[sieglo XVIII]].
 
== Enlaces externos ==